Sa desisyon ng Korte Suprema sa kasong Lihaylihay v. Treasurer of the Philippines, ipinaliwanag na ang pagbibigay ng gantimpala sa isang impormante ay hindi isang simpleng bagay na dapat ipag-utos ng hukuman. Hindi ito basta-basta na ministerial duty kundi isang quasi-judicial function na nangangailangan ng pagpapasya batay sa mga ebidensya at batas. Ang gantimpala ay hindi maaaring ibigay sa sinuman na nagbibigay lamang ng malawak na impormasyon tungkol sa yaman na hindi isiwalat. Kailangan patunayan na ang impormasyon ay sapat upang mahuli ang mga nagkasala. Kaya, ang mandamus ay hindi angkop kung may iba pang remedyo. Dapat ding sundin ang hierarchy of courts at doctrine of primary jurisdiction.

Imbakan ng Yaman o Usapin ng Buwis? Ang Balakid sa Gantimpala ni Lihaylihay

Si Danilo Lihaylihay ay naghain ng petisyon para sa mandamus, humihiling na utusan ang Treasurer ng Pilipinas, Kalihim ng Pananalapi, Kalihim ng DENR, at Gobernador ng BSP na magbigay sa kanya ng gantimpala bilang impormante. Ito ay dahil umano sa kanyang papel sa pagrekober ng mga nakaw na yaman mula kay dating Pangulong Ferdinand Marcos at mga crony nito. Iginiit niya na siya ay isang accredited confidential informant na nagbigay ng impormasyon sa BIR at PCGG noong 1987.

Ngunit ang Korte Suprema ay hindi sumang-ayon. Ang writ of mandamus ay isang utos mula sa korte na nag-uutos sa isang opisyal ng gobyerno na gampanan ang isang tungkuling ministerial. Upang magtagumpay sa petisyon para sa mandamus, dapat ipakita ng petisyoner na mayroon siyang malinaw na karapatang legal na ipinagkakaloob sa kanya, at na ang respondent ay may katumbas na tungkuling ministerial na gampanan ang hinihiling na aksyon. Dagdag pa, dapat ipakita na walang ibang remedyo sa karaniwang kurso ng batas.

Binigyang-diin ng Korte na ang pagbibigay ng gantimpala sa impormante ay hindi isang tungkuling ministerial kundi isang quasi-judicial function na nangangailangan ng pagtimbang ng mga ebidensya at pagpapasya batay sa mga legal na pamantayan. Dahil dito, ang mandamus ay hindi maaaring gamitin upang pilitin ang mga respondent na magbigay ng gantimpala. Hindi na rin umiiral ang Republic Act No. 2338. Ito ay naamyendahan at pinalitan na ng iba pang mga batas, kasama na ang National Internal Revenue Code ng 1997.

Dagdag pa rito, nabigo si Lihaylihay na ipakita na mayroon siyang malinaw na karapatang legal sa hinihinging gantimpala. Ang mga sulat niya noong 1987 ay naglalaman lamang ng malawakang alegasyon tungkol sa ill-gotten wealth ni Marcos, ngunit hindi nagbibigay ng detalye ng mga tax offense. Mahalaga na ang impormasyong ibinigay ay bago at hindi pa alam ng Bureau of Internal Revenue. Hindi dapat ito tumutukoy sa kaso na nakabinbin o dati nang iniimbestigahan.

Ang Konstitusyon ay hindi nagbibigay karapatan sa court of last resort na unang humawak ng mga kaso. Ibinasura rin ng Korte ang petisyon dahil hindi muna dinaanan ni Lihaylihay ang mga administratibong remedyo sa BIR at Department of Finance. Mayroon silang primary jurisdiction upang pagpasyahan kung karapat-dapat siyang tumanggap ng reward. Isa pa, ang paghain ng maraming petisyon para sa parehong layunin ay itinuturing na forum shopping, na ipinagbabawal ng Rules of Court.

Sa madaling salita, kailangang idaan muna ni Lihaylihay ang kanyang mga claims sa tamang proseso sa loob ng ahensya ng gobyerno bago siya dumulog sa korte. Ito ay hindi simpleng karapatan. Upang humiling nito sa Korte Suprema, kinakailangan na maubos muna ang lahat ng posibleng remedyo sa mas mababang antas. Sa pangkalahatan, tinapos ng Korte na ang petisyon ay walang basehan.

FAQs

Ano ang pangunahing isyu sa kasong ito?	Kung karapat-dapat ba ang petisyoner sa isang writ of mandamus para pilitin ang gobyerno na ibigay sa kanya ang informer’s reward base sa Republic Act No. 2338.
Ano ang writ of mandamus?	Ito ay isang utos mula sa korte na nag-uutos sa isang opisyal ng gobyerno na gampanan ang isang ministerial na tungkulin.
Ano ang kailangan upang magtagumpay sa petisyon para sa mandamus?	Dapat ipakita na mayroon kang malinaw na legal na karapatan, at ang respondent ay may ministerial na tungkulin na gampanan ang hinihiling na aksyon at na walang ibang remedyo.
Bakit hindi nagtagumpay si Lihaylihay sa kanyang petisyon?	Hindi niya naipakita na mayroon siyang malinaw na karapatang legal sa hinihinging reward, dahil hindi siya nagbigay ng detalye ng mga tax offense. At hindi rin niya dinaanan ang tamang proseso.
Bakit mahalaga na ang impormasyong ibinigay ay bago?	Dahil ang layunin ng reward ay upang mahimok ang mga tao na magbigay ng impormasyon na makakatulong sa gobyerno na mahuli ang mga nagkasala sa batas.
Ano ang ibig sabihin ng forum shopping?	Ito ay ang paghahanap ng isang partido ng iba’t ibang korte o tribunal upang makakuha ng paborableng desisyon.
Ano ang kahalagahan ng exhaustion of administrative remedies?	Ito ay ang pangangailangan na idaan muna ang isang kaso sa mga administratibong ahensya bago dumulog sa korte.
Ano ang primary jurisdiction?	Ang awtoridad ng isang administrative agency na unang humawak ng isang kaso bago ang korte.

Ang kasong ito ay nagpapakita ng kahalagahan ng pagsunod sa tamang proseso at pagbibigay ng konkretong ebidensya sa paghahabol ng mga karapatan. Ang hindi pagsunod sa mga ito ay maaaring magresulta sa pagkabigo ng isang petisyon. Dapat rin tandaan na ang kasong ito ay babala laban sa mga frivolous litigation.

For inquiries regarding the application of this ruling to specific circumstances, please contact ASG Law through contact or via email at frontdesk@asglawpartners.com.

Disclaimer: This analysis is provided for informational purposes only and does not constitute legal advice. For specific legal guidance tailored to your situation, please consult with a qualified attorney.
Source: Lihaylihay v. Treasurer of the Philippines, G.R. No. 192223, July 23, 2018