Huwag Agad Dumiretso sa Korte Suprema: Tamang Daan sa Pag-apela sa Interlocutory Order ng COMELEC

[ G.R. No. 201796, January 15, 2013 ] GOVERNOR SADIKUL A. SAHALI AND VICE-GOVERNOR RUBY M. SAHALI, PETITIONERS, VS. COMMISSION ON ELECTIONS (FIRST DIVISION), RASHIDIN H. MATBA AND JILKASI J. USMAN, RESPONDENTS.

INTRODUKSYON

Naranasan mo na bang makatanggap ng desisyon na tila hindi makatarungan sa kalagitnaan pa lamang ng iyong kaso sa eleksyon? Sa isang mapanlinlang na mundo ng pulitika, ang mga laban sa eleksyon ay madalas na puno ng mga teknikalidad at proseso. Mahalaga na malaman ang tamang hakbang upang maprotektahan ang iyong mga karapatan. Ang kasong ito Sahali v. COMELEC ay nagbibigay linaw sa kung ano ang dapat gawin kapag hindi ka sang-ayon sa isang ‘interlocutory order’ o pansamantalang utos mula sa Commission on Elections (COMELEC). Sinalaysay nito ang kaso ng mag-asawang Sahali na kumwestiyon sa utos ng COMELEC First Division na magsagawa ng technical examination sa mga dokumento ng eleksyon. Ang pangunahing tanong dito: tama bang dumiretso agad sa Korte Suprema sa pamamagitan ng certiorari kapag hindi ka sang-ayon sa isang pansamantalang utos ng COMELEC Division?

LEGAL NA KONTEKSTO: INTERLOCUTORY ORDER AT TAMANG REMEDYO

Upang lubos na maunawaan ang kasong ito, mahalagang alamin muna ang kahulugan ng ‘interlocutory order’. Sa simpleng salita, ito ay isang utos ng korte na hindi pa pinal at hindi pa tinatapos ang buong kaso. Ito ay maaaring isang utos tungkol sa isang partikular na aspeto lamang ng kaso, tulad ng sa kasong ito, ang utos para sa technical examination. Hindi ito ang pinal na desisyon sa election protest mismo.

Sa ilalim ng batas ng Pilipinas, partikular sa Konstitusyon at mga panuntunan ng COMELEC, mayroong malinaw na proseso kung paano dapat iapela ang mga desisyon sa mga kaso ng eleksyon. Sinasabi sa Seksyon 7, Artikulo IX ng Konstitusyon na ang anumang desisyon, utos, o ruling ng COMELEC ay maaaring iakyat sa Korte Suprema sa pamamagitan ng certiorari. Ngunit, mahalaga itong tandaan: ito ay tumutukoy lamang sa pinal na desisyon o resolusyon ng COMELEC en banc, hindi sa mga pansamantalang utos ng isang dibisyon.

Ang Rule 64 ng Rules of Court at ang Ambil, Jr. v. COMELEC na kaso ay nagpapaliwanag pa na ang tamang paraan para marepaso ang desisyon ng COMELEC Division ay sa pamamagitan ng motion for reconsideration na isasampa sa COMELEC en banc. Bago ka dumiretso sa Korte Suprema, dapat mo munang sundin ang prosesong ito. Ang hindi pagsunod dito ay maaaring maging dahilan para ibasura ang iyong petisyon.

BUOD NG KASO: SAHALI VS. COMELEC

Noong 2010 elections, sina Sadikul at Ruby Sahali ay nanalo bilang Gobernador at Bise-Gobernador ng Tawi-Tawi. Ngunit, ang kanilang mga kalaban na sina Rashidin Matba at Jilkasi Usman ay naghain ng election protest sa COMELEC, inaakusahan ang malawakang dayaan. Hiningi nila ang technical examination ng mga balota at iba pang dokumento sa 39 na presinto.

* Matapos ang preliminary conference, iniutos ng COMELEC First Division ang retrieval ng mga ballot box at iba pang election paraphernalia.
* Inaprubahan din ng COMELEC First Division ang technical examination ng EDCVL, VRR, at Book of Voters, batay sa mosyon nina Matba at Usman.
* Hindi sumang-ayon ang mga Sahali at naghain ng Motion for Reconsideration, sinasabing sila ay hindi nabigyan ng pagkakataong tumutol sa mosyon para sa technical examination at walang published rules para dito.
* Ibinasura ng COMELEC First Division ang motion for reconsideration ng mga Sahali, kaya dumiretso sila sa Korte Suprema sa pamamagitan ng Petition for Certiorari.

Ang argumento ng mga Sahali ay nilabag daw ang kanilang karapatan sa due process dahil hindi sila nabigyan ng pagkakataong tutulan ang mosyon para sa technical examination. Dagdag pa nila, walang malinaw na panuntunan para sa technical examination na iniutos ng COMELEC First Division.

Ngunit, ibinagsak ng Korte Suprema ang petisyon ng mga Sahali. Ayon sa Korte, mali ang ginawa ng mga Sahali na dumiretso agad sa Korte Suprema. Dapat sana ay naghain muna sila ng motion for reconsideration sa COMELEC en banc. Ang certiorari sa Korte Suprema ay para lamang sa pinal na desisyon ng COMELEC en banc.

Sabi ng Korte Suprema:

“A party aggrieved by an interlocutory order issued by a Division of the COMELEC in an election protest may not directly assail the order in this Court through a special civil action for certiorari. The remedy is to seek the review of the interlocutory order during the appeal of the decision of the Division in due course.”

Ipinaliwanag pa ng Korte na bagama’t mayroong exception sa kasong Kho v. COMELEC, kung saan pinayagan ang direktang certiorari sa Korte Suprema para sa interlocutory order kung mayroong grave abuse of discretion at walang remedyo sa COMELEC en banc, hindi ito ang kaso sa sitwasyon ng mga Sahali. Ayon sa Korte, may kapangyarihan ang COMELEC First Division na mag-isyu ng interlocutory order para sa technical examination bilang bahagi ng kanilang orihinal na hurisdiksyon sa election protests.

Binigyang diin din ng Korte Suprema na hindi nalabag ang due process rights ng mga Sahali. May pagkakataon naman silang maghain ng oposisyon sa mosyon para sa technical examination, ngunit hindi nila ito ginawa. Ang paghahain ng Motion for Reconsideration ay sapat na pagkakataon para madinig ang kanilang panig.

PRAKTIKAL NA IMPLIKASYON: ANO ANG DAPAT MONG GAWIN?

Ano ang mga aral na makukuha natin mula sa kasong Sahali v. COMELEC? Para sa mga kandidato at partido politikal, mahalagang tandaan ang mga sumusunod:

* Alamin ang tamang proseso ng pag-apela. Huwag agad dumiretso sa Korte Suprema kapag hindi ka sang-ayon sa isang pansamantalang utos ng COMELEC Division. Ang unang hakbang ay maghain ng motion for reconsideration sa COMELEC en banc.
* Maghain ng oposisyon agad. Kung may mosyon na isinampa laban sa iyo sa COMELEC, maghain agad ng oposisyon sa loob ng limang araw mula sa pagkatanggap ng kopya ng mosyon. Huwag hintayin na utusan ka pa ng COMELEC.
* Due process ay hindi laging nangangahulugan ng hearing. Ang pagkakataong maghain ng pleadings, tulad ng motion for reconsideration, ay sapat na upang masabing nabigyan ka ng due process.
* May kapangyarihan ang COMELEC na mag-utos ng technical examination. Kahit walang tiyak na panuntunan, may inherent power ang COMELEC na mag-utos ng technical examination ng election paraphernalia para malaman ang katotohanan sa election protest.

MGA MAHAHALAGANG ARAL

* Sundin ang Tamang Proseso: Sa mga kaso ng eleksyon, laging sundin ang tamang legal na proseso. Para sa interlocutory orders ng COMELEC Division, ang remedyo ay motion for reconsideration sa COMELEC en banc, hindi certiorari sa Korte Suprema.
* Kumilos Agad: Huwag magpaliban sa paghain ng mga kinakailangang dokumento o oposisyon. Ang election cases ay mabilis ang proseso, kaya mahalaga ang bawat araw.
* Alamin ang Iyong mga Karapatan: Magpakonsulta sa abogado upang lubos na maunawaan ang iyong mga karapatan at responsibilidad sa ilalim ng batas pang-eleksyon.

MGA KARANIWANG TANONG (FAQ)

Tanong 1: Ano ang pagkakaiba ng interlocutory order at final decision?
Sagot: Ang interlocutory order ay pansamantala at hindi pa tinatapos ang buong kaso. Ang final decision ang pinal na desisyon na nagtatapos sa kaso sa COMELEC Division o en banc.

Tanong 2: Kailan ako dapat maghain ng motion for reconsideration sa COMELEC en banc?
Sagot: Dapat kang maghain ng motion for reconsideration sa COMELEC en banc kapag hindi ka sang-ayon sa pinal na desisyon ng COMELEC Division sa iyong election protest. Para sa interlocutory order, ang remedyo ay isama ang iyong argumento sa motion for reconsideration ng final decision.

Tanong 3: Maaari ba akong dumiretso agad sa Korte Suprema kung grabe ang pagkakamali ng COMELEC Division?
Sagot: Hindi. Maliban sa napakabihirang kaso ng Kho v. COMELEC, kailangan mo pa ring maghain muna ng motion for reconsideration sa COMELEC en banc bago dumiretso sa Korte Suprema.

Tanong 4: Ano ang technical examination sa election protest?
Sagot: Ito ay pagsusuri ng mga dokumento ng eleksyon, tulad ng balota, EDCVL, VRR, at Book of Voters, upang matukoy kung may dayaan o irregularities.

Tanong 5: Ano ang mangyayari kung hindi ako naghain ng oposisyon sa mosyon sa COMELEC?
Sagot: Maaaring ituring ng COMELEC na waived na ang iyong karapatang tumutol sa mosyon at pagdesisyunan nila ang mosyon base lamang sa mga argumento ng naghain nito.

Naranasan mo ba ang ganitong sitwasyon sa isang election protest? Huwag mag-alala, ang ASG Law ay eksperto sa election law at handang tumulong sa iyo. Para sa konsultasyon at legal na representasyon, makipag-ugnayan sa amin dito o mag-email sa hello@asglawpartners.com. Ang ASG Law: Kasama mo sa laban para sa malinis at tapat na eleksyon.