ASG Law

Tag: RTC-SAC

  • Katarungan sa Agraryo: Ang Limitasyon ng PARAD at DARAB sa Pagdetermina ng Just Compensation

    Sa kasong ito, pinagtibay ng Korte Suprema na ang Provincial Agrarian Reform Adjudication Board (PARAD) at Department of Agrarian Reform Adjudication Board (DARAB) ay walang hurisdiksyon sa pagtukoy ng huling halaga ng “just compensation” sa mga lupaing sakop ng Comprehensive Agrarian Reform Program (CARP). Ang desisyon ay nagbigay-diin na ang tamang landas para sa mga hindi sumasang-ayon sa pagtatasa ng PARAD ay maghain ng orihinal na aksyon sa Regional Trial Court na nakaupo bilang Special Agrarian Court (RTC-SAC). Ang pagkabigong gawin ito sa loob ng takdang panahon ay nagreresulta sa pagiging pinal at ehekutibo ng desisyon ng PARAD, na nagbibigay-diin sa kahalagahan ng pagsunod sa mga tamang pamamaraang legal sa mga usaping agrarian reform.

    Lupaing Sakop ng CARP: Sino ang May Kapangyarihang Magtakda ng Just Compensation?

    Ang kaso ay nagsimula nang ang mga bahagi ng lupa ni Benito Marasigan, Jr. ay sakop ng CARP. Hindi sumang-ayon si Marasigan sa halagang itinaya ng Land Bank of the Philippines (LBP), kaya nagsampa ang Department of Agrarian Reform (DAR) ng summary administrative proceedings sa PARAD para sa pagtukoy ng “just compensation”. Nagpasya ang PARAD na ang pagtataya ng LBP ay tama. Umapela si Marasigan sa DARAB, na ibinasura ang apela dahil sa kawalan ng hurisdiksyon. Kinatigan ng Court of Appeals ang DARAB. Ito ang nagtulak kay Marasigan na umakyat sa Korte Suprema. Ang pangunahing tanong: Tama ba ang ginawa ng PARAD at DARAB?

    Ang Korte Suprema ay nagbigay-diin sa proseso ng pagkuha ng lupa sa ilalim ng CARP, na nakasaad sa Section 16 ng Republic Act No. 6657 (RA 6657). Nakasaad dito na kapag hindi sumang-ayon ang may-ari ng lupa sa alok ng DAR, ang PARAD ay magsasagawa ng summary administrative proceedings upang tukuyin ang kompensasyon. Ngunit ang desisyon ng PARAD ay hindi pinal. Ang sinumang hindi sumasang-ayon ay maaaring dalhin ang usapin sa korte para sa huling pagpapasya ng “just compensation”. Ang Republic Act 6657 ay nagbibigay sa DAR ng awtoridad na administratibong mag-adjudicate ng mga agrarian reform disputes, ngunit ang pagtukoy ng “just compensation” ay napapailalim sa judicial review ng RTC-SAC.

    SECTION 16. Procedure for Acquisition of Private Lands. – Any party who disagrees with the decision may bring the matter to the court of proper jurisdiction for final determination of just compensation.

    Tinukoy ng Korte Suprema ang pagkakaiba sa pagitan ng administratibong paglilitis at paglilitis sa korte. Binigyang-diin na ang primary jurisdiction ng DAR sa pagtukoy at pag-adjudicate ng mga agrarian reform matters ay tumutukoy sa administratibong paglilitis, habang ang orihinal at exclusive jurisdiction ng Regional Trial Courts (RTCs) sa lahat ng mga petisyon para sa pagtukoy ng “just compensation” ay tumutukoy sa judicial proceedings. Ang kaso ng Philippine Veterans Bank v. Court of Appeals ay nagbigay linaw sa distinksyon na ito, kung saan nakasaad na ang Land Bank of the Philippines (LBP) ang nagpapasimula sa pagkuha ng mga agricultural lands at tinatasa ang preliminary value nito. Kung hindi sumasang-ayon ang may-ari ng lupa, idadaan sa summary administrative proceeding sa PARAD, RARAD, o DARAB para matukoy ang kompensasyon. Kung hindi pa rin kuntento ang may-ari, maaari na itong dalhin sa RTC.

    Sa ganitong konteksto, hindi nagkamali ang PARAD sa pagdinig at pagpapasya sa kaso. Wala rin pagkakamali ang DARAB sa pagbasura ng apela ni Marasigan dahil wala silang hurisdiksyon dito. Ang tanging remedyo ni Marasigan ay maghain ng orihinal na aksyon sa RTC-SAC, ngunit hindi niya ito ginawa. Dagdag pa rito, ang pagtutol ni Marasigan sa pagsama ng kanyang lupa sa CARP ay dapat na idinaan sa ibang proseso, ayon sa Sections 7 at 8, Rule II ng 2003 Rules of Procedure for Agrarian Reform Implementation (ALI) cases.

    Iginiit ng Korte Suprema na ang mga panuntunan na nakalista sa ilalim ng Seksyon 17 ng [RA] 6657 at ang mga nagresultang formula nito ay nagbibigay ng isang unipormeng balangkas o istraktura para sa pagkalkula ng “just compensation” na nagsisiguro na ang mga halagang babayaran sa mga apektadong may-ari ng lupa ay hindi arbitraryo, absurd, o kahit na salungat sa mga layunin ng agrarian reform. Idinagdag din ng korte na dahil hindi umapela si Marasigan sa RTC-SAC, ang desisyon ng PARAD ay naging pinal at ehekutibo.

    Huli, hindi kinatigan ng Korte Suprema ang argumento ni Marasigan na hindi dapat isinama ang kanyang lupa sa CARP. Ayon sa Korte, ang isyung ito ay nangangailangan ng pagsusuri ng mga katotohanan, at hindi sakop ng kanilang hurisdiksyon sa ilalim ng Rule 45 ng Rules of Court.

    FAQs

    Ano ang pangunahing isyu sa kasong ito? Ang pangunahing isyu ay kung tama ba ang ginawa ng PARAD at DARAB sa pagdinig at pagpapasya sa kaso, at kung angkop ba ang remedyong ginamit ni Marasigan.
    Ano ang “just compensation” sa konteksto ng CARP? Ang “just compensation” ay ang makatarungang halaga na babayaran sa may-ari ng lupa na kinuha sa ilalim ng CARP. Ito ay dapat na batay sa mga pamantayan na itinakda ng batas.
    Saan dapat umapela ang may-ari ng lupa kung hindi siya sumasang-ayon sa desisyon ng PARAD? Kung hindi sumasang-ayon ang may-ari ng lupa sa desisyon ng PARAD, dapat siyang maghain ng orihinal na aksyon sa RTC-SAC.
    Ano ang mangyayari kung hindi umapela ang may-ari ng lupa sa loob ng takdang panahon? Kung hindi umapela ang may-ari ng lupa sa loob ng takdang panahon, ang desisyon ng PARAD ay magiging pinal at ehekutibo.
    May remedyo pa ba kung hindi sumasang-ayon ang may-ari sa coverage ng kanyang lupa sa CARP? Oo, may hiwalay na proseso para tutulan ang coverage ng lupa sa CARP, na nakasaad sa Rules of Procedure for Agrarian Reform Implementation (ALI) cases.
    Bakit hindi kinatigan ng Korte Suprema ang argumento ni Marasigan tungkol sa hindi dapat pagsama ng kanyang lupa sa CARP? Dahil ang isyung ito ay nangangailangan ng pagsusuri ng mga katotohanan, na hindi sakop ng hurisdiksyon ng Korte Suprema sa ilalim ng Rule 45 ng Rules of Court.
    Ano ang papel ng Land Bank of the Philippines (LBP) sa proseso ng pagkuha ng lupa sa ilalim ng CARP? Ang LBP ang nagtataya ng preliminary value ng lupa at nagbabayad sa may-ari ng lupa kapag ito ay kinuha sa ilalim ng CARP.
    Ano ang kahalagahan ng pagtukoy ng “just compensation” sa mga usaping agrarian reform? Ang pagtukoy ng “just compensation” ay mahalaga upang matiyak na ang mga may-ari ng lupa ay makakatanggap ng makatarungang bayad para sa kanilang lupa na kinuha sa ilalim ng CARP, bilang pagsunod sa Saligang Batas.

    Para sa mga katanungan ukol sa pag-apply ng ruling na ito sa mga specific na sitwasyon, mangyaring makipag-ugnayan sa ASG Law sa pamamagitan ng contact o sa email sa frontdesk@asglawpartners.com.

    Disclaimer: Ang pagsusuring ito ay para sa impormasyon lamang at hindi bumubuo ng legal advice. Para sa tiyak na legal guidance na akma sa iyong sitwasyon, mangyaring kumonsulta sa isang kwalipikadong abogado.
    Source: Benito Marasigan, Jr. v. PARO, LBP, and DARAB, G.R. No. 222882, December 02, 2020

  • Tamang Bayad sa Lupa sa Agrarian Reform: Kailangan Bang Sundin ang Formula ng Gobyerno?

    Ang Tamang Halaga ng Bayad sa Lupa sa Agrarian Reform ay Hindi Basta-Basta Desisyon Lang

    G.R. No. 160143, July 02, 2014

    INTRODUKSYON

    Isipin mo na lang, pinaghirapan mong bilhin at linangin ang iyong lupa sa loob ng maraming taon. Tapos, isang araw, sinabi ng gobyerno na kukunin nila ito para sa agrarian reform. Syempre, dapat kang bayaran, pero magkano nga ba ang ‘tama’ na bayad? Ito ang sentro ng kaso ng Land Bank of the Philippines laban kay Benecio Eusebio, Jr., kung saan tinalakay ng Korte Suprema kung paano dapat kalkulahin ang ‘just compensation’ o tamang bayad sa ilalim ng agrarian reform law.

    Sa kasong ito, ang Korte Suprema ay nagbigay linaw tungkol sa napakahalagang isyu: maaari bang basta na lamang magdesisyon ang korte sa halaga ng bayad sa lupa, o kailangan bang sundin ang mga patakaran at formula na itinakda ng gobyerno para sa agrarian reform? Mahalaga ito hindi lamang sa mga may-ari ng lupa kundi pati na rin sa mga benepisyaryo ng agrarian reform at sa buong sistema ng hustisya sa agraryo sa Pilipinas.

    ANG LEGAL NA KONTEKSTO

    Ang batayan ng usaping ito ay ang karapatan sa ‘just compensation’ na ginagarantiyahan ng Konstitusyon. Sinasabi sa Seksyon 9, Artikulo III ng Konstitusyon na hindi dapat kunin ang pribadong ari-arian para sa gamit pampubliko nang walang ‘just compensation’. Sa konteksto ng agrarian reform, ito ay nakasaad din sa Seksyon 4, Artikulo XIII, na naglalayong isulong ang katarungang panlipunan sa pamamagitan ng pamamahagi ng lupa sa mga magsasaka.

    Ang ‘just compensation’ ay hindi lamang basta ‘market value’. Ayon sa Korte Suprema, ito ay ang “fair and full equivalent of the property taken” o ang patas at buong katumbas ng ari-ariang kinuha. Hindi ito dapat mas mababa sa tunay na halaga ng lupa noong panahong kinuha ito ng gobyerno. Para mas maintindihan, isipin mo na parang binibili ng gobyerno ang iyong lupa. Dapat kang bayaran ng presyong katumbas ng halaga nito sa merkado at sa iyong pagkawala.

    Para mas maging tiyak, nagpasa ang Kongreso ng Republic Act No. 6657, o Comprehensive Agrarian Reform Law of 1988 (CARP Law). Ang Seksyon 17 nito ay naglalaman ng mga batayan sa pagtukoy ng ‘just compensation’, kasama na ang:

    • Halaga ng pagbili ng lupa
    • Kasalukuyang halaga ng mga katulad na ari-arian
    • Uri ng lupa
    • Aktwal na gamit at kita
    • Sinumpaang deklarasyon ng may-ari
    • Deklarasyon sa buwis at assessment ng gobyerno

    Bukod dito, binigyan din ng CARP Law ang Department of Agrarian Reform (DAR) ng kapangyarihan na maglabas ng mga panuntunan at regulasyon para ipatupad ang batas. Kaya naman, naglabas ang DAR ng mga Administrative Order (DAR AO) na naglalaman ng formula para kalkulahin ang ‘just compensation’ batay sa mga batayan sa Seksyon 17 ng CARP Law. Ito ay para magkaroon ng mas sistematiko at pare-parehong paraan sa pagtukoy ng bayad sa lupa.

    PAGSUSURI SA KASO

    Ang kaso ay nagsimula nang boluntaryong i-alok ni Benecio Eusebio, Jr. ang kanyang 790.4-ektaryang lupa sa Masbate sa gobyerno noong 1988 sa halagang P19.5 milyon. Pinili ng DAR na kunin ang 783.37 ektarya nito. Nag-alok sila ng P2.3 milyon, na dinagdagan pa nila kalaunan sa P3.1 milyon. Hindi pumayag si Eusebio sa mga alok na ito.

    Nagbukas ang Land Bank of the Philippines (LBP) ng ‘trust account’ para kay Eusebio sa halagang P3.1 milyon. Kinuha na ng DAR ang lupa, kinansela ang titulo ni Eusebio, at ipinamahagi ito sa mga magsasaka. Dahil hindi nagkasundo sa presyo, dinala ang usapin sa Regional Trial Court – Special Agrarian Court (RTC-SAC) para sa pagtukoy ng ‘just compensation’.

    Sa RTC-SAC, nagtalaga ng Board of Commissioners para magsagawa ng inspeksyon sa lupa at magrekomenda ng halaga. Magkaiba ang valuation ng nominee ni Eusebio (P86.8 milyon) at ng nominee ng LBP (P4 milyon). Hindi nagkasundo ang Board sa iisang valuation.

    Ang RTC-SAC ay nagdesisyon na P25 milyon ang ‘just compensation’ para sa buong 790.4 ektarya, at inutusan ang DAR at LBP na magbayad ng attorney’s fees. Hindi sinunod ng RTC-SAC ang valuation ng mga nominees, at basta na lang sinabi na ang P25 milyon ay “considerable just compensation”.

    Umapela ang LBP sa Court of Appeals (CA). Inapirma ng CA ang desisyon ng RTC-SAC. Sinabi ng CA na masyadong mababa ang valuation ng LBP, at tama lang ang P25 milyon dahil sa pagitan ng 1988 (alok ni Eusebio) at 1992 (pagkuha ng gobyerno), tumaas na ang halaga ng lupa.

    Dahil dito, umakyat ang kaso sa Korte Suprema. Ang pangunahing argumento ng LBP ay dapat sundin ng RTC-SAC ang mga batayan sa Seksyon 17 ng CARP Law at ang formula ng DAR sa pagtukoy ng ‘just compensation’. Iginiit nila na hindi basta-basta lang pwedeng magdesisyon ang korte base sa “conscience” o arbitraryong halaga.

    Sa desisyon ng Korte Suprema, pinanigan nila ang LBP. Sinabi ng Korte Suprema na:

    “A determination of just compensation based merely on “conscience” – a consideration entirely outside the contemplation of the law – is the precise situation that we find in this case. We, therefore, set aside, as grave abuse of discretion, the RTC-SAC’s valuation.”

    Ipinaliwanag ng Korte Suprema na bagama’t ang pagtukoy ng ‘just compensation’ ay judicial function, hindi ito nangangahulugan na malaya ang RTC-SAC na magdesisyon nang walang batayan. Kailangan nilang isaalang-alang ang mga factors sa Seksyon 17 ng CARP Law at ang formula ng DAR. Kung lalayo man sila sa formula, dapat nilang ipaliwanag nang maayos kung bakit.

    Dahil dito, ibinasura ng Korte Suprema ang desisyon ng CA at RTC-SAC. Ipinabalik nila ang kaso sa RTC-SAC para muling kalkulahin ang ‘just compensation’ ayon sa CARP Law at DAR guidelines. Inutusan din ang LBP na magbayad ng interes sa trust account ni Eusebio dahil sa paggamit ng trust account imbes na direktang pagbabayad.

    PRAKTIKAL NA IMPLIKASYON

    Ang desisyon na ito ay nagpapakita na hindi basta-basta ang pagtukoy ng ‘just compensation’ sa agrarian reform. Kailangan itong nakabatay sa batas at sa mga patakaran ng DAR. Hindi sapat na sabihin lang ng korte na ‘ito ang tama’ nang walang malinaw na batayan at kalkulasyon.

    Para sa mga may-ari ng lupa na sakop ng agrarian reform, mahalagang malaman na may karapatan sila sa ‘just compensation’. Pero, dapat din nilang maintindihan na hindi ito basta-basta halagang gusto nila. May mga legal na batayan at proseso na dapat sundin para matukoy ang tamang bayad.

    Para naman sa gobyerno at sa LBP, ang desisyon na ito ay nagpapaalala na kailangan nilang sundin ang mga sarili nilang patakaran sa pagtukoy ng ‘just compensation’. Hindi pwedeng basta na lang mag-alok ng mababang halaga at umasa na papayag ang may-ari ng lupa.

    Mahahalagang Aral:

    • Sundin ang Batas: Ang pagtukoy ng ‘just compensation’ ay dapat nakabase sa Seksyon 17 ng RA 6657 at sa mga DAR Administrative Orders.
    • Hindi Arbitraryo: Hindi pwedeng basta na lang magdesisyon ang RTC-SAC ng halaga nang walang batayan. Kailangan ng malinaw na kalkulasyon at paliwanag.
    • Discretion na May Limitasyon: Bagama’t may discretion ang RTC-SAC, hindi ito absolute. Dapat itong gamitin sa loob ng legal na parameters.
    • Para sa Lahat: Ang ‘just compensation’ ay dapat patas hindi lang sa may-ari ng lupa kundi pati na rin sa mga farmer-beneficiaries na magbabayad din para sa lupa.

    FREQUENTLY ASKED QUESTIONS (FAQ)

    Tanong 1: Ano ang ibig sabihin ng ‘just compensation’ sa agrarian reform?
    Sagot: Ito ang patas at buong katumbas ng halaga ng lupa na kinukuha ng gobyerno para sa agrarian reform. Hindi lang ito basta market value, kundi dapat isinasaalang-alang din ang iba pang factors tulad ng uri ng lupa, gamit, at kita.

    Tanong 2: Paano kinakalkula ang ‘just compensation’?
    Sagot: May formula na ginagamit ang DAR batay sa Seksyon 17 ng RA 6657 at sa kanilang Administrative Orders. Kabilang dito ang market value, replacement cost, at iba pang factors.

    Tanong 3: Ano ang papel ng RTC-SAC sa pagtukoy ng ‘just compensation’?
    Sagot: Ang RTC-SAC ang may orihinal at eksklusibong jurisdiction na magdesisyon sa mga kaso ng ‘just compensation’. Sila ang magrereview kung tama ang valuation ng DAR at magdedesisyon kung magkano ang ‘just compensation’.

    Tanong 4: Pwede bang hindi sumang-ayon ang may-ari ng lupa sa valuation ng DAR?
    Sagot: Oo, kung hindi sumang-ayon ang may-ari ng lupa, maaari silang mag-file ng kaso sa RTC-SAC para sa judicial determination ng ‘just compensation’.

    Tanong 5: Ano ang epekto ng desisyon na ito sa mga landowner?
    Sagot: Nagbibigay linaw ito na may proseso at batayan sa pagtukoy ng ‘just compensation’. Hindi basta-basta lang pwedeng magdesisyon ang korte nang walang legal basis. May karapatan ang mga landowner na mabayaran ng tamang halaga ng kanilang lupa.

    Naranasan mo na ba ang ganitong sitwasyon o may katanungan ka pa tungkol sa agrarian reform at ‘just compensation’? Huwag mag-atubiling kumonsulta sa eksperto. Ang ASG Law ay may malawak na karanasan sa mga usaping agrarian reform at handang tumulong sa iyo. Para sa konsultasyon, maaari kang mag-email sa amin sa hello@asglawpartners.com o makipag-ugnayan dito.


    Source: Supreme Court E-Library
    This page was dynamically generated
    by the E-Library Content Management System (E-LibCMS)