Sa isang mahalagang desisyon, pinagtibay ng Korte Suprema ang resulta ng plebisito na nagbigay-daan sa pagsama ng Cotabato City sa Bangsamoro Autonomous Region in Muslim Mindanao (BARMM). Ang desisyong ito ay nagpapakita ng pagkilala sa kahalagahan ng pagpapatupad ng mga batas at regulasyon ng Commission on Elections (COMELEC) upang matiyak na ang tunay na kagustuhan ng mga mamamayan ay maipakita sa resulta ng isang plebisito. Mahalaga ang desisyong ito para sa mga residente ng Cotabato City dahil kinukumpirma nito ang kanilang pagsali sa BARMM at ang mga implikasyon nito sa kanilang pang-araw-araw na buhay, pamamahala, at kinabukasan.
Plebisito sa Cotabato: Naging Tama ba ang Proseso para sa Pagsama sa BARMM?
Ang kasong ito ay nag-ugat sa petisyon na inihain ni Amil P. Sula kasama ang iba pang residente ng Cotabato City, na kumukuwestiyon sa isinagawang plebisito ng COMELEC noong Enero 21, 2019. Ang petisyon ay naglalayong ipawalang-bisa ang proklamasyon ng COMELEC na nagpapatibay sa Organic Law para sa BARMM at ang pagsasama ng Cotabato City dito. Sinundan ito ng Petition-in-Intervention ni Mayor Frances Cynthia Guiani-Sayadi ng Cotabato City, na sumusuporta sa mga argumento ng mga petisyuner.
Iginiit ng mga petisyuner na hindi umano sumunod ang COMELEC sa mga kinakailangan ng batas sa pagtatatag ng BARMM, dahil ang plebisito ay isinagawa lampas sa itinakdang panahon at ang tanong sa balota ay nakakalito. Dagdag pa nila, nagkaroon ng mga iregularidad sa plebisito, tulad ng manipulasyon ng rehistro ng mga botante at paggamit ng mga pekeng botante. Sa kabilang banda, iginiit ng COMELEC na walang naganap na grave abuse of discretion sa kanilang pagpapatupad ng plebisito, at sumunod sila sa lahat ng alituntunin at regulasyon.
Ayon sa Korte Suprema, ang intervention ay hindi isang absolute right, sa halip ito ay base sa desisyon ng korte. Ayon sa Neptune Metal Scrap Recycling, Inc. v. Manila Electric Company, intervention ay ang remedyo kung saan ang isang ikatlong partido, na hindi orihinal na kasama sa isang paglilitis, ay nagiging litigant upang maprotektahan ang kanyang karapatan o interes na maaaring maapektuhan ng mga paglilitis. Mayroon tatlong requirements upang payagan ang intervention: (1) legal na interes ng nag-file sa bagay na pinaglalaban; (2) na ang intervensyon ay hindi magpapabagal sa paglilitis; at (3) na ang claim ng intervenor ay hindi maaaring mapagdesisyunan nang maayos sa isang hiwalay na paglilitis.
Matapos suriin ang mga argumento ng magkabilang panig, nagpasya ang Korte Suprema na ibalewala ang petisyon. Ayon sa kanila, ang COMELEC ay hindi nagpakita ng grave abuse of discretion sa pagpapatupad ng plebisito. Binigyang-diin ng Korte Suprema na ang layunin ng Organic Law ay upang bigyan ang mga Bangsamoro ng pagkakataon sa self-governance habang pinapanatili ang pambansang soberanya at teritoryo. Ang isang plebisito ay kinakailangan upang malaman kung sinasang-ayunan ba nila ito. Sinabi ng Korte na kahit na may mga teknikalidad sa isinagawang plebisito, hindi ito sapat upang ipawalang-bisa ang resulta nito, maliban kung may malinaw na pagpapakita ng grave abuse of discretion.
Ang Republic Act No. 11054, Artikulo XVIII, Seksyon 5 ay nagsasaad na ang batas ay magkakabisa 15 araw pagkatapos ng paglalathala sa Official Gazette at sa hindi bababa sa dalawang pahayagan na may pangkalahatang sirkulasyon at isang lokal na pahayagan na may pangkalahatang sirkulasyon sa autonomous region. Para sa Organic Law, ang batas ay inilathala: (1) sa Official Gazette noong August 6, 2018; (2) sa dalawang pahayagan na may pangkalahatang sirkulasyon—Manila Bulletin at Business Mirror—noong July 31, 2018; at (3) sa Mindanao Cross, isang lokal na pahayagan na nagpapalipat-lipat sa Autonomous Region in Muslim Mindanao, noong August 25, 2018. Kaya naman, ang batas ay naging epektibo lamang 15 araw pagkatapos, o noong September 10, 2018. Ika-150 araw pagkatapos noon ay February 7, 2018, kaya ang plebisito na ginanap noong January 21 at February 6, 2019 ay nasa loob ng 150 araw na ibinigay ng batas.
Ayon sa Cagas v. Commission on Elections, binigyan ng Konstitusyon ang COMELEC ng kapangyarihang ipatupad at pangasiwaan ang lahat ng mga batas at regulasyon na may kaugnayan sa pagpapatakbo ng isang halalan, plebisito, inisyatiba, referendum, at recall. Ang kapangyarihan ng COMELEC na baguhin o palitan ang mga petsa ng plebisito upang makatiyak na ang isang ligtas, tapat, at matagumpay na plebisito ay naisagawa ay kinikilala. Hindi maaaring paralisado ang COMELEC ng literal na interpretasyon ng batas na gumagabay.
Inaprubahan ang katayuan bilang intervenor ni Cotabato City Mayor Frances Cynthia Guiani-Sayadi sa dahilang siya ay resident, taxpayer, at mayor ng Cotabato City. Ginagawa nitong kinakailangan para sa kanya na mamagitan upang matiyak na ang pagnanais ng kanyang mga tao ay itaguyod. Nakasaad sa Seksyon 455 ng Kodigo ng Pamahalaang Lokal ang mga function at tungkulin ng alkalde ng lungsod bilang punong tagapagpaganap ng pamahalaang lungsod. Kabilang dito ang pagpapatupad ng pangkalahatang pangangasiwa at pagkontrol sa lahat ng mga programa, proyekto, serbisyo, at aktibidad ng pamahalaang lungsod.
SECTION 3. Mga Resulta ng Plebisito. —
(d) Ang Lungsod ng Cotabato ay bubuo ng bahagi ng Bangsamoro Autonomous Region kung ang karamihan ng mga boto na ibinoto sa lungsod ay pabor sa pagsasama nito.
Ang pasyang ito ay nagpapakita ng kahalagahan ng paggalang sa resulta ng isang plebisito bilang pagpapahayag ng kagustuhan ng mga mamamayan. Sa ilalim ng Artikulo X, Seksyon 10 ng 1987 Konstitusyon, ang isang plebisito ay kinakailangan upang lumikha ng Bangsamoro Autonomous Region in Muslim Mindanao. Walang probinsya, lungsod, munisipalidad, o barangay na maaaring likhain, hatiin, pagsamahin, buwagin, o ang hangganan nito ay binago maliban alinsunod sa pamantayan na itinatag sa local government code at napapailalim sa pag-apruba ng karamihan ng mga boto na ibinoto sa plebisito sa mga direktang apektadong pampulitikang yunit. Gayunpaman, kinikilala rin nito ang kapangyarihan ng COMELEC na pangasiwaan ang mga batas at regulasyon upang matiyak ang malaya, maayos, at tapat na halalan.
| Ano ang pangunahing isyu sa kasong ito? | Kung ang COMELEC ay nagpakita ba ng grave abuse of discretion nang ipatupad nito ang plebisito para sa pagsama ng Cotabato City sa BARMM. |
| Ano ang naging desisyon ng Korte Suprema? | Ibinasura ng Korte Suprema ang petisyon, na pinagtibay ang resulta ng plebisito at kinilala ang pagsama ng Cotabato City sa BARMM. |
| Ano ang batayan ng Korte Suprema sa kanyang desisyon? | Natuklasan ng Korte Suprema na hindi nagpakita ng grave abuse of discretion ang COMELEC sa pagpapatupad ng plebisito at na sumunod ito sa mga alituntunin at regulasyon. |
| Ano ang kahalagahan ng pasyang ito? | Pinagtibay nito ang resulta ng plebisito at kinilala ang kagustuhan ng mga mamamayan ng Cotabato City na sumama sa BARMM. |
| Sino ang mga petisyuner sa kaso? | Amil P. Sula, kasama ang iba pang residente ng Cotabato City, at si Mayor Frances Cynthia Guiani-Sayadi. |
| Ano ang kahulugan ng grave abuse of discretion? | Ito ay ang pag-abuso sa kapangyarihan, na kung saan ang ahensya ng gobyerno ay lumampas sa kanyang hurisdiksyon o kumilos nang walang basehan sa batas. |
| Kailangan ba talaga ng plebisito para maitatag ang BARMM? | Oo, kinakailangan ito upang makatiyak na ang mga taong direktang maaapektuhan ng pagbabago sa politika ay may pagkakataong magpahayag ng kanilang pagsang-ayon o pagtutol. |
| Paano nakaapekto ang desisyong ito sa mga residente ng Cotabato City? | Ang Cotabato City ay opisyal nang bahagi ng BARMM, na may implikasyon sa kanilang lokal na pamahalaan, serbisyo publiko, at pagpapaunlad ng rehiyon. |
Ang desisyong ito ay isang mahalagang hakbang sa pagsulong ng kapayapaan at pagkakaisa sa Mindanao. Sa pamamagitan ng pagkilala sa kagustuhan ng mga mamamayan, nagpapakita ang Korte Suprema ng kanyang suporta sa pagtatatag ng isang matatag at maunlad na BARMM.
For inquiries regarding the application of this ruling to specific circumstances, please contact ASG Law through contact or via email at frontdesk@asglawpartners.com.
Disclaimer: This analysis is provided for informational purposes only and does not constitute legal advice. For specific legal guidance tailored to your situation, please consult with a qualified attorney.
Source: AMIL P. SULA, GASPAR S. ASI, AND HUSSIEN K. MALIG, SR. VS. COMMISSION ON ELECTIONS, G.R. No. 244587, January 10, 2023