Sa kasong ito, ipinaliwanag ng Korte Suprema na ang dating panuntunan na 15 araw para iapela ang desisyon ng DARAB sa Special Agrarian Court (SAC) ay hindi na ipinapatupad. Sa halip, ang may-ari ng lupa ay may 10 taon mula nang matanggap ang notice of coverage para magsampa ng kaso sa korte para sa tamang kabayaran. Dagdag pa rito, ipinaliwanag na ang paghahain ng Notice of Filing of Original Action sa DARAB ay hindi na kailangan para maging balido ang kaso sa SAC.
Pagpapawalang-Bisa sa Makipot na Panahon: Ang Paglaya ng Kapangyarihan ng SAC sa Just Compensation
Ang kasong ito ay nagmula sa isang hindi pagkakasundo sa pagitan ng Land Bank of the Philippines (LBP) at Expedito Q. Escaro, isang tagapagmana ng isang lupain sa Camarines Sur na napasailalim sa Comprehensive Agrarian Reform Law (CARL). Nang hindi sumang-ayon si Escaro sa paunang halaga ng LBP, umakyat ang usapin sa Department of Agrarian Reform Adjudication Board (DARAB), na nagpabor sa mas mababang halaga ng LBP. Dahil dito, naghain si Escaro ng reklamo sa Regional Trial Court-Special Agrarian Court (RTC-SAC) para sa mas mataas na kompensasyon, ngunit ibinasura ito ng RTC-SAC dahil umano sa res judicata at pagkabigong maghain ng Notice of Filing of Original Action (NFOA) sa DARAB.
Nang umakyat ang kaso sa Court of Appeals (CA), ibinaliktad ng CA ang desisyon ng RTC-SAC, na nagpasiya na ang RTC ay may orihinal at eksklusibong hurisdiksyon sa mga petisyon para sa pagtukoy ng tamang kabayaran. Hindi sumang-ayon ang LBP, kaya umakyat sila sa Korte Suprema. Sa pagpapasya, tinalakay ng Korte Suprema ang tungkulin ng hudikatura sa pagtukoy ng tamang kabayaran. Binigyang-diin nito na ang pagtatakda ng tamang kabayaran ay isang gawaing panghukuman na nakatalaga sa mga korte, at hindi sa mga ahensya ng administrasyon. Alinsunod dito, binigyang-diin na ang RTC-SAC ay may orihinal at eksklusibong hurisdiksyon sa pagtukoy ng tamang kabayaran, tulad ng nakasaad sa Section 57 ng Republic Act No. 6657.
Idinagdag pa ng Korte Suprema na walang legal na basehan para maglabas ang DARAB ng mga panuntunan na magpapababa sa hurisdiksyon ng RTC-SAC. Anumang pagtatangka na gawin ito ay dapat ibasura bilang salungat sa batas at sa Konstitusyon. Ang kinakailangan na maghain ng NFOA ay walang bisa dahil nagdaragdag ito ng dagdag na pasanin sa mga naghahabol ng tamang kabayaran.
SECTION 57. Special Jurisdiction. – The Special Agrarian Courts shall have original and exclusive jurisdiction over all petitions for the determination of just compensation to landowners, and the prosecution of all criminal offenses under this Act. The Rules of Court shall apply to all proceedings before the Special Agrarian Courts, unless modified by this Act. (Comprehensive Agrarian Reform Law of 1988, Republic Act No. 6657, June 10, 1988)
Higit pa rito, sa Land Bank of the Philippines v. Dalauta, inabandona ng Korte Suprema ang panuntunan nito sa Philippine Veterans Bank at Limkaichong, at tuluyan nang ibinasura ang 15-araw na prescriptive period sa ilalim ng DARAB Rules, dahil sinasabotahe umano nito ang orihinal at eksklusibong hurisdiksyon ng mga Regional Trial Court sa pagtukoy ng tamang kabayaran alinsunod sa Section 57 ng RA 6657. Bukod pa rito, batay sa Article 1144(2) ng Civil Code, ang tamang prescriptive period para magsampa ng reklamo para sa pagtukoy ng tamang kabayaran sa ilalim ng RA 6657 ay 10 taon.
Sinabi ng Korte Suprema na ang 10-taong prescriptive period ay dapat bilangin mula nang matanggap ng may-ari ng lupa ang notice of coverage. Sa madaling salita, ang mga may-ari ng lupa ay may sampung taon upang magsampa ng petisyon para sa pagtukoy ng tamang kabayaran sa korte. Dahil dito, itinama ng Korte Suprema ang dating posisyon nito hinggil sa panahon ng paghahain ng petisyon sa RTC-SAC, na nagbigay-daan para sa mas makatarungang proteksyon ng karapatan ng mga may-ari ng lupa na makatanggap ng tamang kabayaran.
| Ano ang pangunahing isyu sa kasong ito? | Ang pangunahing isyu ay kung dapat bang ibasura ang reklamo para sa pagtukoy ng tamang kabayaran dahil huli na itong naihain, at kung kailangan bang maghain ng Notice of Filing of Original Action (NFOA) sa DARAB. |
| Ano ang sinabi ng Korte Suprema tungkol sa 15-araw na panuntunan? | Ibinasura ng Korte Suprema ang 15-araw na panuntunan sa DARAB Rules para sa pag-apela ng desisyon ng DARAB sa Special Agrarian Court, na nagsasabing sinasalungat nito ang hurisdiksyon ng RTC-SAC. |
| Gaano katagal ang ibinigay ng Korte Suprema para magsampa ng kaso sa korte? | Ang Korte Suprema ay nagtakda ng 10-taong prescriptive period upang magsampa ng orihinal na aksyon para sa tamang kabayaran sa RTC-SAC. |
| Kailan nagsisimula ang 10-taong palugit? | Nagsisimula ang 10-taong palugit mula sa oras na matanggap ng may-ari ng lupa ang notice of coverage. |
| Kailangan pa bang maghain ng NFOA sa DARAB? | Hindi na kailangan maghain ng NFOA sa DARAB pagkatapos magsampa ng kaso sa RTC-SAC. Ang pagkabigong maghain nito ay hindi magiging dahilan para maging pinal ang desisyon ng DARAB. |
| Ano ang epekto ng mga paglilitis sa DAR sa prescriptive period? | Ang anumang pagkaantala na dulot ng mga paglilitis sa DAR ay dapat itigil ang pagtakbo ng prescriptive period. |
| Bakit binigyang-diin ng Korte Suprema ang tungkulin ng hudikatura sa just compensation? | Binigyang-diin ng Korte Suprema ang tungkulin ng hudikatura dahil ang pagtatakda ng just compensation ay isang gawaing panghukuman na hindi maaaring italaga sa mga ahensya ng administrasyon. |
| Anong artikulo ng Civil Code ang basehan ng 10-taong prescriptive period? | Ang Article 1144(2) ng Civil Code ay nagtatakda ng 10-taong prescriptive period para sa mga obligasyong likha ng batas. |
Sa konklusyon, ang desisyon ng Korte Suprema sa kasong ito ay nagbibigay ng linaw sa tamang proseso at palugit sa paghahabol ng tamang kabayaran para sa mga lupaing sakop ng CARL. Ang pagtatakda ng 10-taong palugit at ang pag-aalis ng pangangailangan sa NFOA ay naglalayon na protektahan ang mga karapatan ng mga may-ari ng lupa at tiyakin na makakatanggap sila ng makatarungang kabayaran para sa kanilang mga ari-arian.
Para sa mga katanungan tungkol sa aplikasyon ng panuntunang ito sa mga partikular na sitwasyon, mangyaring makipag-ugnayan sa ASG Law sa pamamagitan ng contact o sa pamamagitan ng email sa frontdesk@asglawpartners.com.
Disclaimer: Ang pagsusuring ito ay ibinigay para sa mga layuning pang-impormasyon lamang at hindi bumubuo ng legal na payo. Para sa tiyak na legal na gabay na iniayon sa iyong sitwasyon, mangyaring kumonsulta sa isang kwalipikadong abogado.
Source: LAND BANK OF THE PHILIPPINES, VS. EXPEDITO Q. ESCARO, G.R. No. 204526, February 10, 2021
Mag-iwan ng Tugon