Hindi Na Kailangan ang COA Approval sa Pagbabayad ng Just Compensation Matapos ang Pinal na Desisyon ng Korte

G.R. No. 226138, February 27, 2024

Isipin na binawi ng gobyerno ang iyong lupa para sa isang proyekto ng kalsada, at matapos ang mahabang laban sa korte, nagdesisyon ang hukuman na dapat kang bayaran ng ‘just compensation’. Ngunit, kailangan mo pa bang dumaan sa Commission on Audit (COA) bago mo matanggap ang iyong bayad? Ito ang katanungang sinagot ng Korte Suprema sa kasong ito.

Ang kasong ito ay tungkol sa paghingi ng Espina & Madarang, Co. at Makar Agricultural Corp. (respondents) ng ‘just compensation’ para sa kanilang lupa na ginamit ng Department of Public Works and Highways (DPWH) para sa isang national highway. Ang pangunahing isyu ay kung kinakailangan pa ba ang approval ng COA para sa pagbabayad ng ‘just compensation’ matapos ang pinal na desisyon ng korte, lalo na’t may bagong resolusyon ang COA tungkol dito.

Legal na Konteksto: Eminent Domain at Just Compensation

Ang kapangyarihan ng ’eminent domain’ ay ang karapatan ng estado na bawiin ang pribadong ari-arian para sa pampublikong gamit, basta’t may ‘just compensation’. Ito ay nakasaad sa Seksyon 9, Artikulo III ng 1987 Konstitusyon:

SECTION 9. Private property shall not be taken for public use without just compensation.

Ang ‘Just compensation’ ay hindi lamang tungkol sa halaga ng lupa. Kasama rin dito ang pagbabayad sa loob ng makatwirang panahon. Kung hindi ito agad naibigay, hindi ito maituturing na ‘just’ dahil nagdurusa ang may-ari ng lupa.

Halimbawa, kung ang gobyerno ay kumuha ng lupa para sa isang kalsada noong 2010, dapat bayaran ang may-ari sa lalong madaling panahon. Kung ang pagbabayad ay dumating lamang noong 2024, dapat isama ang interes upang mabayaran ang pagkaantala.

Pagkakasunod-sunod ng Pangyayari sa Kaso

Narito ang mga pangyayari sa kaso:

• 2007: Nag-claim ang Olarte Hermanos y Cia Estate (Olartes) sa DPWH para sa RROW compensation.
• 2008: Nag-file ang Espina at Makar ng reklamo laban sa mga tagapagmana ng Olarte, DPWH, at Register of Deeds, inaangkin na sila ang tunay na may-ari ng lupa.
• 2009: Ipinag-utos ng RTC sa DPWH na bayaran ang RROW compensation claim ng Espina at Makar.
• 2010: Nag-isyu ang RTC ng writ of execution para ipatupad ang utos na magbayad.
• 2011: Ipinawalang-bisa ng CA ang petisyon ng Republic.
• 2012: Kinatigan ng Korte Suprema ang desisyon ng CA.
• 2022: Iniutos ng Korte Suprema na mag-file ng money claim sa COA ang Espina at Makar.

Sa paglipas ng mga taon, paulit-ulit na kinilala ng mga korte ang karapatan ng Espina at Makar sa ‘just compensation’. Ngunit, ang isyu ng pagdaan sa COA ay nagpatuloy.

Ayon sa Korte Suprema:

This Court recognizes the general audit power of the COA that is vested by the Constitution.

Ngunit, binago ng Korte ang naunang desisyon dahil sa COA Resolution No. 2021-008, na nagsasabing walang orihinal na hurisdiksyon ang COA sa pagbabayad ng ‘just compensation’ batay sa desisyon ng korte sa expropriation proceedings.

Dagdag pa ng Korte:

The COA’s prior approval is not required for every disbursement of public funds. As reflected in COA Resolution No. 2021-008, as amended by COA Resolution No. 2021-040, it is settled that the disbursement of funds for the payment of just compensation will be subject to post-audit instead.

Praktikal na Implikasyon: Ano ang Kahulugan Nito?

Ang desisyon na ito ay may malaking epekto sa mga may-ari ng lupa na kinukuha ng gobyerno. Hindi na nila kailangang dumaan sa COA bago matanggap ang kanilang ‘just compensation’ matapos ang pinal na desisyon ng korte. Ito ay nagpapabilis sa proseso ng pagbabayad at nagbibigay ng mas mabilis na solusyon sa mga may-ari ng lupa.

Key Lessons:

• Hindi na kailangan ang COA approval para sa pagbabayad ng ‘just compensation’ matapos ang pinal na desisyon ng korte.
• Ang pagbabayad ay dapat gawin sa loob ng makatwirang panahon.
• Ang interes ay dapat isama sa ‘just compensation’ upang mabayaran ang pagkaantala.

Mga Madalas Itanong (Frequently Asked Questions)

1. Ano ang ’eminent domain’?

Ito ang karapatan ng estado na bawiin ang pribadong ari-arian para sa pampublikong gamit, basta’t may ‘just compensation’.

2. Ano ang ‘just compensation’?

Ito ang tamang halaga na dapat bayaran sa may-ari ng lupa, kasama ang interes kung may pagkaantala.

3. Kailangan pa bang dumaan sa COA bago matanggap ang ‘just compensation’?

Hindi na, matapos ang pinal na desisyon ng korte.

4. Ano ang COA Resolution No. 2021-008?

Ito ang resolusyon na nagsasabing walang orihinal na hurisdiksyon ang COA sa pagbabayad ng ‘just compensation’ batay sa desisyon ng korte.

5. Paano kung matagal bago bayaran ang ‘just compensation’?

Dapat isama ang interes upang mabayaran ang pagkaantala.

Dalubhasa ang ASG Law sa mga usapin ng expropriation at pagbabayad ng ‘just compensation’. Kung kailangan mo ng legal na tulong, huwag mag-atubiling makipag-ugnayan sa amin. Para sa konsultasyon, maaari kang mag-email sa hello@asglawpartners.com o bisitahin ang aming tanggapan. Pindutin ang dito para sa karagdagang impormasyon.