Pagiging Benepisyaryo ng Agrarian Reform: Kailan Mawawala ang Karapatan?

SPS. BUENAVENTURA BALUCAN, JR. AND YOLANDA Y. BALUCAN, RUTH M. CABUSAS, GEMMA BARCELONA AND MYANN BALUCAN, PETITIONERS, VS. SPS. LENNIE B. NAGELI AND RUDOLF NAGELI, REPRESENTED BY THEIR ATTORNEYS-IN-FACT, SPS. EPPIE B. FADRIGO AND TEODORICO FADRIGO, RESPONDENTS. G.R. No. 262889, November 13, 2023

INTRODUKSYON

Isipin mo na lang, ikaw ay isang magsasaka na binigyan ng pagkakataon na magkaroon ng sariling lupa sa pamamagitan ng Agrarian Reform. Ngunit, bigla na lang may kumwestiyon sa iyong karapatan. Ano ang iyong gagawin? Ito ang sentro ng kaso ng Balucan vs. Nageli, kung saan kinuwestiyon ang karapatan ng mga benepisyaryo ng Agrarian Reform dahil sa mga alegasyon ng hindi pagiging kwalipikado.

Ang kasong ito ay tungkol sa petisyon na inihain ng mga mag-asawang Buenaventura at Yolanda Balucan, kasama sina Ruth Cabusas, Gemma Barcelona, at Myann Balucan (Sps. Balucan et al.) laban sa mga mag-asawang Lennie at Rudolf Nageli (Sps. Nageli). Kinuwestiyon ng Sps. Balucan et al. ang desisyon ng Court of Appeals (CA) na nagpawalang-bisa sa kanilang petisyon na kumukuwestiyon sa utos ng Department of Agrarian Reform (DAR) na nag-diskwalipika sa kanila bilang mga Agrarian Reform Beneficiaries (ARB).

LEGAL NA KONTEKSTO

Mahalaga ang Comprehensive Agrarian Reform Law of 1988 (CARL) dahil ito ang batas na nagbibigay-daan sa pamamahagi ng lupa sa mga magsasaka. Sa ilalim ng CARL, may mga kwalipikasyon na dapat sundin upang maging isang benepisyaryo. Ayon sa Section 22 ng Republic Act No. 6657:

“SEC. 22. Qualified Beneficiaries. – The lands covered by the CARP shall be distributed as much as possible to landless residents of the same barangay, or in the absence thereof, landless residents of the same municipality, who are agricultural lessees or tenants, tillers or farmworkers who are landless residents of the same municipality, who are agricultural lessees or tenants, tillers or farmworkers.“

Ang ibig sabihin nito, prayoridad ang mga walang-lupang residente ng barangay o munisipyo na nagbubungkal ng lupa. Ngunit, paano kung ang isang benepisyaryo ay hindi naman talaga kwalipikado? Dito pumapasok ang proseso ng diskwalipikasyon. Mahalagang maunawaan na ang Certificate of Land Ownership Award (CLOA) ay may bisa lamang kung ang benepisyaryo ay tunay na kwalipikado at sumusunod sa mga patakaran ng Agrarian Reform. Bagamat mayroon itong bisa pagkatapos ng isang taon, maaari pa rin itong kwestyunin kung nakuha ito sa pamamagitan ng hindi tamang pamamaraan o paglabag sa batas.

PAGSUSURI NG KASO

Nagsimula ang kaso nang maghain ang Sps. Nageli ng petisyon sa DAR-Regional Office XI (DAR-RO XI) para diskwalipikahin ang Sps. Balucan et al. bilang mga ARB. Ayon sa Sps. Nageli, hindi kwalipikado ang Sps. Balucan et al. dahil hindi sila mga aktwal na nagbubungkal ng lupa at hindi rin sila residente ng lugar. Iginiit din nila na sila ang tunay na may-ari ng lupa at nakuha lamang ito ng Sps. Balucan et al. sa pamamagitan ng Voluntary Land Transfer sa ilalim ng Republic Act No. 6657.

Sa kanilang depensa, sinabi ng Sps. Balucan et al. na sila ang aktwal na nagbubungkal ng lupa at kwalipikado silang maging ARB. Dinagdag pa nila na ang Sps. Nageli ay mga dayuhan at hindi maaaring magmay-ari ng lupa sa Pilipinas. Ipinunto rin nila na naghain na ang Sps. Nageli ng mga naunang kaso na may parehong alegasyon na ibinasura ng Regional Trial Court (RTC) at DAR Adjudication Board (DARAB).

Narito ang ilan sa mga mahahalagang pangyayari sa kaso:

• Oktubre 3, 2011: Naglabas ang DAR-RO XI ng utos na diskwalipikahin ang Sps. Balucan et al. bilang mga ARB.
• Agosto 24, 2012: Umapela ang Sps. Balucan et al. sa DAR Secretary.
• Enero 26, 2020: Ibinasura ng DAR Secretary ang apela ng Sps. Balucan et al.
• Mayo 27, 2020: Naghain ang Sps. Balucan et al. ng Petition for Certiorari sa CA.
• Hulyo 21, 2021: Ibinasura ng CA ang petisyon.

Ayon sa Korte Suprema, mali ang ginamit na remedyo ng Sps. Balucan et al. nang maghain sila ng Petition for Certiorari sa CA. Ang tamang remedyo ay Petition for Review sa ilalim ng Rule 43 ng Rules of Court. Gayunpaman, sinabi rin ng Korte Suprema na maaaring ikonsidera ang Petition for Certiorari kung ang mga utos ng DAR ay walang bisa.

Sinabi ng Korte Suprema:

“It is hornbook doctrine that an act done by a court or tribunal without jurisdiction is null and void and without any legal effect. Considering that the DAR was unable to acquire jurisdiction over the disqualification case filed by Sps. Nageli since they are not real parties-in-interest that can initiate the same, the DAR Orders are null and void and have no legal effect.”

Idinagdag pa ng Korte:

“[P]ersons having no material interest to protect cannot invoke a court’s jurisdiction as the plaintiff in an action and [n]or does a court acquire jurisdiction over a case where the real party in interest is not present or impleaded.”

Dahil dito, ibinasura ng Korte Suprema ang mga utos ng DAR dahil hindi nito nakuha ang hurisdiksyon sa kaso. Hindi tunay na partido ang Sps. Nageli sa kaso ng diskwalipikasyon dahil hindi sila ang direktang maaapektuhan ng resulta nito. Ayon sa Korte, ang mga landowners ay walang personalidad upang kwestyunin ang kwalipikasyon ng isang ARB.

PRAKTIKAL NA IMPLIKASYON

Ang desisyong ito ay nagpapakita na hindi basta-basta maaaring kwestyunin ang karapatan ng isang benepisyaryo ng Agrarian Reform. Kailangan na mayroong sapat na basehan at ang kumukuwestiyon ay dapat na mayroong direktang interes sa kaso. Ang landowner ay walang karapatan na pumili kung sino ang magiging benepisyaryo ng Agrarian Reform. Kung sakaling madiskwalipika ang isang benepisyaryo, hindi ibabalik ang lupa sa landowner, kundi ibibigay ito sa ibang kwalipikadong benepisyaryo.

Mga Mahalagang Aral:

• Ang pagiging benepisyaryo ng Agrarian Reform ay hindi garantiya na hindi na ito maaaring kwestyunin.
• Ang landowner ay walang karapatan na pumili kung sino ang magiging benepisyaryo.
• Kailangan na ang kumukuwestiyon sa karapatan ng isang benepisyaryo ay mayroong direktang interes sa kaso.

FREQUENTLY ASKED QUESTIONS

1. Ano ang mga kwalipikasyon para maging benepisyaryo ng Agrarian Reform?

Ang prayoridad ay ang mga walang-lupang residente ng barangay o munisipyo na nagbubungkal ng lupa.

2. Maaari bang kwestyunin ang CLOA pagkatapos ng isang taon?

Oo, maaari pa rin itong kwestyunin kung nakuha ito sa pamamagitan ng hindi tamang pamamaraan o paglabag sa batas.

3. Sino ang maaaring maghain ng kaso para diskwalipikahin ang isang ARB?

Ang mga potensyal na benepisyaryo ng Agrarian Reform at mga concerned parties tulad ng farmer’s organizations.

4. Ano ang mangyayari kung madiskwalipika ang isang benepisyaryo?

Hindi ibabalik ang lupa sa landowner, kundi ibibigay ito sa ibang kwalipikadong benepisyaryo.

5. Ano ang dapat gawin kung kinuwestiyon ang aking karapatan bilang ARB?

Humingi ng legal na payo upang malaman ang iyong mga karapatan at ang mga hakbang na dapat mong gawin.

Ang pagiging benepisyaryo ng Agrarian Reform ay isang malaking karangalan at responsibilidad. Mahalagang malaman ang iyong mga karapatan at obligasyon upang maprotektahan ang iyong interes. Kung mayroon kayong katanungan o nangangailangan ng legal na tulong patungkol sa Agrarian Reform, huwag mag-atubiling lumapit sa mga eksperto. Ang ASG Law ay handang tumulong sa inyo. Para sa konsultasyon, maaari kayong mag-email sa hello@asglawpartners.com o bisitahin ang aming website sa Contact Us. Kami sa ASG Law ay naniniwala na ang kaalaman ay kapangyarihan, at ang tamang legal na payo ay makakatulong sa inyo upang maprotektahan ang inyong mga karapatan.