Nilinaw ng Korte Suprema na ang mga informal settler ay may karapatan sa tamang proseso bago sila mapaalis sa kanilang tinitirhan at ang kanilang mga istruktura ay gibain. Ang desisyong ito ay nagbibigay proteksyon sa mga mahihirap na nakatira sa mga lupaing hindi nila pag-aari, at nagtatakda ng limitasyon sa kapangyarihan ng gobyerno na basta na lamang silang paalisin nang walang sapat na konsultasyon at tulong. Itinatampok din nito ang kahalagahan ng paggalang sa karapatang pantao at pagsunod sa batas sa pagpapatupad ng mga proyekto ng pamahalaan.

Lupaing Inaangkin, Proyektong Inilalaan: Kailan Makatarungan ang Pagpapaalis?

Ang kasong ito ay nagsimula nang magsampa ng reklamo ang mga residente ng Luzon Avenue, Quezon City laban sa Department of Public Works and Highways (DPWH) dahil sa hindi umano pagbibigay ng sapat na kompensasyon para sa kanilang mga tirahan na naapektuhan ng C-5 extension project. Iginiit ng DPWH na sila ay mga illegal na naninirahan lamang at walang karapatan sa just compensation, ngunit itinanggi ito ng mga residente, na sinasabing mayroon silang karapatan batay sa Memorandum of Agreement sa pagitan ng DPWH at ng lokal na pamahalaan ng Quezon City.

Ang pangunahing isyu sa kasong ito ay kung may karapatan ba sa just compensation ang mga informal settler na nakatira sa lupaing apektado ng proyekto ng gobyerno. Ayon sa Konstitusyon, ang pribadong ari-arian ay hindi dapat kunin para sa gamit publiko nang walang just compensation. Ngunit, paano kung ang mga istruktura ay itinayo sa lupaing hindi pag-aari at ang mga naninirahan dito ay itinuturing na informal settlers?

Sa paglutas ng isyu, nagbigay-diin ang Korte Suprema na bagama’t ang Estado ay may kapangyarihang kumuha ng pribadong ari-arian para sa gamit publiko, dapat itong gawin nang naaayon sa batas at may paggalang sa karapatang pantao. Ayon sa Artikulo XIII, Seksyon 10 ng Konstitusyon:

Ang mga maralita sa mga lunsod o mga pook rural ay hindi dapat paalisin o gibain ang kanilang mga tirahan, maliban kung naaayon sa batas at sa isang makatarungan at makataong pamamaraan.

Bukod pa rito, binigyang-diin ng Korte Suprema ang kahalagahan ng pagsunod sa Republic Act No. 7279, o ang Urban Development and Housing Act of 1992, na nagtatakda ng mga pamamaraan sa pagpapaalis at paggiba ng mga tirahan ng mga underprivileged at homeless citizens. Nakasaad sa Section 28 ng batas na ito ang mga sumusunod na kondisyon bago isagawa ang demolisyon:

(1)	Paunawa sa mga apektadong indibidwal o entity ng hindi bababa sa tatlumpung (30) araw bago ang petsa ng pagpapaalis o demolisyon;
(2)	Sapat na konsultasyon sa usapin ng paninirahan sa mga itinalagang kinatawan ng mga pamilyang ililipat at mga apektadong komunidad sa mga lugar kung saan sila ililipat;
(3)	Pagdalo ng mga lokal na opisyal ng pamahalaan o kanilang mga kinatawan sa panahon ng pagpapaalis o demolisyon;
(4)	Wastong pagkakakilanlan ng lahat ng taong nakikilahok sa demolisyon;
(5)	Pagsasagawa ng pagpapaalis o demolisyon lamang sa mga regular na oras ng opisina mula Lunes hanggang Biyernes at sa magandang panahon, maliban kung sumasang-ayon ang mga apektadong pamilya;
(6)	Walang paggamit ng mabibigat na kagamitan para sa demolisyon maliban sa mga istrukturang permanente at gawa sa mga materyales na kongkreto;
(7)	Wastong uniporme para sa mga miyembro ng Philippine National Police na dapat sumakop sa unang linya ng pagpapatupad ng batas at sumunod sa mga wastong pamamaraan sa pagkontrol ng kaguluhan; at
(8)	Sapat na relokasyon, pansamantala man o permanente: Sa kondisyon, gayunpaman, na sa mga kaso ng pagpapaalis at demolisyon alinsunod sa isang utos ng korte na kinasasangkutan ng mga underprivileged and homeless citizens, ang relokasyon ay dapat isagawa ng lokal na yunit ng pamahalaan na may kinalaman at ng National Housing Authority sa tulong ng iba pang mga ahensya ng gobyerno sa loob ng apatnapu’t limang (45) araw mula sa pagkakapagbigay ng paunawa ng huling paghatol ng korte, pagkatapos ng panahong iyon ang nasabing utos ay dapat ipatupad: Sa karagdagang kondisyon, na kung ang relokasyon ay hindi posible sa loob ng nasabing panahon, ang financial assistance sa halagang katumbas ng umiiral na minimum daily wage na pinarami ng animnapung (60) araw ay dapat ipaabot sa mga apektadong pamilya ng lokal na yunit ng pamahalaan na may kinalaman.

Sa kasong ito, kinilala ng DPWH ang karapatan ng mga residente nang mag-alok ito ng financial assistance, na nagpapahiwatig na sila ay itinuturing na underprivileged and homeless citizens. Dahil dito, hindi maaaring basta na lamang silang paalisin nang hindi sinusunod ang tamang proseso.

Mahalagang tandaan na hindi dapat basta na lamang ituring ang mga informal settler bilang mga professional squatter na maaaring basta na lamang paalisin. Ang professional squatter, ayon sa batas, ay ang mga indibidwal o grupo na sumasakop sa lupa nang walang pahintulot ng may-ari at may sapat na kita para sa legal na pabahay, o kaya ay mga dating benepisyaryo ng pabahay ng gobyerno na ibinenta o inilipat ang kanilang mga unit at iligal na nanirahan sa ibang lugar.

Sa kabuuan, ang desisyon ng Korte Suprema sa kasong ito ay nagbibigay-diin sa kahalagahan ng pagbalanse sa kapangyarihan ng gobyerno na magpatupad ng mga proyekto para sa ikabubuti ng publiko at ang karapatan ng mga mahihirap na protektahan ang kanilang mga tirahan. Kailangan ang masusing pagsunod sa batas at ang paggalang sa karapatang pantao upang matiyak na ang bawat isa ay makikinabang sa pag-unlad nang walang sinuman ang maiiwan.

FAQs

Ano ang pangunahing isyu sa kasong ito?	Kung may karapatan ba sa just compensation ang mga informal settler na naapektuhan ng proyekto ng gobyerno.
Ano ang sinabi ng Korte Suprema?	Na ang mga informal settler ay may karapatan sa tamang proseso bago sila mapaalis at ang kanilang mga tirahan ay gibain, at hindi sila basta-basta maituturing na professional squatter.
Ano ang dapat gawin ng DPWH sa kasong ito?	Dapat sundin ng DPWH ang mga pamamaraan na nakasaad sa Republic Act No. 7279 bago paalisin ang mga informal settler at gibain ang kanilang mga tirahan.
Sino ang dapat magbigay ng relokasyon sa mga informal settler?	Ang lokal na pamahalaan at ang National Housing Authority ang dapat magbigay ng relokasyon sa mga informal settler.
Ano ang dapat gawin kung hindi posible ang relokasyon?	Kung hindi posible ang relokasyon, dapat bigyan ng financial assistance ang mga apektadong pamilya.
Ano ang depinisyon ng professional squatter?	Ang professional squatter ay ang mga indibidwal o grupo na sumasakop sa lupa nang walang pahintulot ng may-ari at may sapat na kita para sa legal na pabahay, o kaya ay mga dating benepisyaryo ng pabahay ng gobyerno na ibinenta o inilipat ang kanilang mga unit.
Ano ang epekto ng desisyong ito sa mga proyekto ng gobyerno?	Dapat tiyakin ng gobyerno na ang mga proyekto ay ipinapatupad nang naaayon sa batas at may paggalang sa karapatang pantao, lalo na sa mga mahihirap.
Bakit mahalaga ang desisyong ito?	Dahil pinoprotektahan nito ang karapatan ng mga mahihirap na manirahan sa kanilang mga tirahan at tinitiyak na hindi sila basta-basta maaalis nang walang tamang proseso.

Ang kasong ito ay nagpapakita na ang batas ay hindi lamang para sa mayayaman at makapangyarihan, kundi pati na rin sa mga mahihirap na nangangailangan ng proteksyon. Sa pamamagitan ng tamang kaalaman sa kanilang mga karapatan, ang mga informal settler ay maaaring manindigan at ipaglaban ang kanilang dignidad sa harap ng mga hamon ng pag-unlad.

Para sa mga katanungan tungkol sa aplikasyon ng desisyong ito sa mga partikular na sitwasyon, mangyaring makipag-ugnayan sa ASG Law sa pamamagitan ng contact o sa pamamagitan ng email sa frontdesk@asglawpartners.com.

Disclaimer: Ang pagsusuri na ito ay para sa layuning pang-impormasyon lamang at hindi bumubuo ng legal na payo. Para sa tiyak na legal na gabay na iniayon sa iyong sitwasyon, mangyaring kumunsulta sa isang kwalipikadong abogado.
Source: DPWH v. Manalo, G.R. No. 217656, November 16, 2020