Ipinasiya ng Korte Suprema na sa mga kaso ng expropriation, ang halaga ng lupa ay dapat tukuyin sa panahon na ang gobyerno ay naghain ng kaso sa korte, maliban na lamang kung naunang kinuha na ng gobyerno ang lupa. Ang desisyong ito ay nagbibigay-diin sa kahalagahan ng pagtukoy sa tamang panahon ng pagkuha ng lupa upang matiyak na ang may-ari ay makakatanggap ng makatarungang kabayaran. Sa madaling salita, kung ang gobyerno ay hindi pa pormal na kinukuha ang lupa, ang halaga nito ay ibabatay sa presyo nito sa oras na magsimula ang legal na proseso.

Nasaan ang Hustisya? Pagtukoy sa Makatarungang Kabayaran sa Lupaing Dinaanan ng Transmission Lines

Ang kasong ito ay tungkol sa National Power Corporation (NPC) na naghain ng kaso ng expropriation laban kina Apolonio, Francisco, Lilia, Benito, at Alicia Marasigan dahil sa mga lupain na kinakailangan para sa kanilang mga transmission lines sa Naga-Tiwi at Naga-Daraga. Hindi sumang-ayon ang mga Marasigan sa halagang iniaalok ng NPC, dahil sinasabi nilang ang kanilang mga lupa ay hindi dapat ituring na agrikultural, at humihingi sila ng karagdagang bayad para sa pinsala sa mga bahagi ng kanilang lupa na hindi na mapapakinabangan dahil sa mga transmission lines, na tinatawag na “dangling areas.” Ang pangunahing tanong dito ay kung kailan dapat ibatay ang halaga ng lupa, at kung tama ba ang ibinigay na karagdagang bayad-pinsala.

Nagpasya ang Regional Trial Court (RTC) na sundin ang rekomendasyon ng appraisal committee, na nagtakda ng halaga ng lupa batay sa zonal valuation noong panahon na isinampa ang reklamo. Sinang-ayunan din ng RTC ang pagbabayad ng consequential damages para sa mga “dangling” areas. Hindi sumang-ayon ang NPC sa desisyong ito at umapela sa Court of Appeals (CA), ngunit ibinasura ng CA ang kanilang apela. Kaya, dinala ng NPC ang kaso sa Korte Suprema, iginiit na ang halaga ng lupa ay dapat ibatay sa panahon na sinasabing kinuha nila ang lupa noong dekada 70 at na ang consequential damages ay hindi dapat ibigay.

Ang Korte Suprema ay nagpasiya na ang tamang petsa para sa pagtatakda ng halaga ng lupa ay ang petsa ng pag-file ng kaso ng expropriation noong 2006, dahil hindi napatunayan ng NPC na kinuha na nila ang lupa noong dekada 70. Iginiit ng Korte Suprema na hindi sapat ang ebidensya ng NPC upang ipakita na nagkaroon ng aktuwal na pagkuha ng mga ari-arian bago ang pagsasampa ng kaso ng expropriation. Ayon sa Korte, “Ang aksyon ng NPC kaugnay sa pagkuha ng easement ng right-of-way na ginawa bago ang pag-file ng kanyang expropriation complaint ay limitado lamang sa pagsasagawa ng mga negosasyon sa mga respondent.” Bukod dito, ang nasabing negosasyon ay nauukol sa pagtatayo ng HVDC 350 KV transmission lines na hindi kabilang sa mga transmission lines na paksa ng expropriation complaint.

Kaugnay nito, nagbigay linaw ang Korte sa kung ano ang ibig sabihin ng pagkuha sa konteksto ng expropriation, batay sa kaso ng Republic v. Vda. De Castellvi. Kailangan na ang expropriator ay pumasok sa pribadong ari-arian, ang pagpasok ay hindi lamang panandalian, ito ay para sa pampublikong gamit, at ang paggamit ay nag-aalis sa may-ari ng kanyang benepisyo sa ari-arian. Dahil sa mga nabanggit, ibinasura ng Korte Suprema ang argumento ng NPC na ibatay ang halaga ng lupa sa zonal valuation nito bilang agricultural land. Sinabi ng Korte na ang mga ari-arian ay naiuri na bilang residential, commercial, at industrial bago pa man ang pag-file ng kaso ng expropriation.

Ang Korte Suprema ay sumang-ayon din sa pagbibigay ng consequential damages sa mga Marasigan para sa mga “dangling” areas. Ang mga nasabing lugar ay itinuring na hindi na magagamit dahil sa panganib na dulot ng mga transmission lines. Ipinaliwanag ng Korte Suprema na “hindi nakikita ng NPC ang hindi mapag-aalinlanganang katotohanan na ang mga transmission lines na nagdadala ng high-tension current ay nagdulot ng panganib sa buhay at paa ng mga respondent at sa mga potensyal na manggagawa sa bukid, na nagiging hindi na angkop ang mga apektadong lugar kahit na para sa agrikultural na produksyon.” Kaya, ang pagtatasa ng appraisal committee, na pinagtibay ng RTC, ay nanatili.

Kaugnay ng pagpapataw ng interest, binago ng Korte Suprema ang desisyon. Dahil nagdeposito ang NPC ng provisional value ng mga ari-arian bago pa man maglabas ng writ of possession, hindi na kinakailangan ang pagpapataw ng interest sa nasabing halaga. Gayunpaman, ang consequential damages ay dapat magkaroon ng interest na 12% kada taon mula Enero 23, 2006 hanggang Hunyo 30, 2013, at 6% kada taon mula Hulyo 1, 2013 hanggang sa ito ay ganap na mabayaran.

FAQs

Ano ang pangunahing isyu sa kasong ito?	Ang pangunahing isyu ay kung kailan dapat ibatay ang halaga ng lupa sa expropriation case at kung tama ba ang pagbibigay ng consequential damages. Pinagtatalunan ng NPC na ang halaga ay dapat ibatay sa unang pagkuha umano nila ng lupa noong dekada 70.
Paano nagpasiya ang Korte Suprema tungkol sa petsa ng pagkuha?	Nagpasiya ang Korte Suprema na dahil walang sapat na ebidensya na nagpapakita ng naunang pagkuha, ang petsa ng pagkuha ay itinuturing na ang petsa ng pag-file ng kaso ng expropriation. Kaya, ang halaga ng lupa ay dapat ibatay sa zonal valuation nito noong 2006.
Ano ang consequential damages?	Ang consequential damages ay ang mga bayad-pinsala na ibinibigay kapag ang bahagi lamang ng ari-arian ang kinukuha, at ang natitirang bahagi ay nagkakaroon ng pagbaba sa halaga. Sa kasong ito, ito ang kabayaran para sa mga “dangling” areas na hindi na magagamit.
Bakit ibinigay ang consequential damages sa kasong ito?	Ibinigay ang consequential damages dahil napatunayang ang mga “dangling” areas ay naging mapanganib at hindi na mapapakinabangan dahil sa mga transmission lines. Dahil dito, bumaba ang halaga ng lupa na dati’y maaring pagtayuan ng bahay o sakahan.
Nagkaroon ba ng interes ang kabayaran?	Hindi na pinatawan ng interes ang provisional value na idineposito ng NPC dahil nagawa nila ito bago pa man ang writ of possession. Gayunpaman, nagkaroon ng interes ang consequential damages mula sa petsa ng pag-file ng kaso hanggang sa ito ay mabayaran.
Anong mga batayan ang ginamit upang itakda ang halaga ng lupa?	Ginagamit ng korte, bukod sa iba pang mga bagay, ang halaga na idineklara ng mga may-ari at ang kasalukuyang presyo ng pagbebenta ng mga katulad na lupain sa paligid. Idinagdag pa rito ang mga batayan tulad ng laki, hugis, lokasyon, deklarasyon ng buwis, at zonal valuation ng lupa.
Ano ang epekto ng desisyon na ito sa mga katulad na kaso?	Nilinaw ng desisyon na ito na dapat tukuyin ang halaga ng lupa sa panahon na nagsimula ang legal na proseso ng expropriation. Mahalagang maghain ng kaso sa korte upang hindi magkaroon ng pagkalugi o pagbaba sa halaga ng lupa.
Paano maaapektuhan ang mga may-ari ng lupa na dinaanan ng transmission lines?	Dapat matiyak ng mga may-ari ng lupa na sila ay tumatanggap ng makatarungang kabayaran hindi lamang para sa lupang aktuwal na ginamit, kundi pati na rin para sa anumang pagkawala ng halaga o pinsala na dulot ng proyekto. Mahalagang humanap ng tulong mula sa abogado.

Ang desisyong ito ay nagpapakita ng kahalagahan ng pagtukoy sa tamang petsa ng pagkuha ng lupa sa mga kaso ng expropriation. Ang pagkuha ng makatarungang kabayaran ay mahalaga upang protektahan ang mga karapatan ng mga may-ari ng lupa. Dahil dito, nararapat lamang na matukoy ang mga karapatan ng may-ari ng lupa. Ang nabanggit na mga karapatan ay naaayon rin sa batas.

For inquiries regarding the application of this ruling to specific circumstances, please contact ASG Law through contact or via email at frontdesk@asglawpartners.com.

Disclaimer: This analysis is provided for informational purposes only and does not constitute legal advice. For specific legal guidance tailored to your situation, please consult with a qualified attorney.
Source: NATIONAL POWER CORPORATION v. APOLONIO V. MARASIGAN, G.R. No. 220367, November 20, 2017