Ipinasiya ng Korte Suprema na hindi kailangan ang hiwalay na paglilitis para sa deklarasyon ng pagiging tagapagmana upang mapatunayan ang karapatan sa pag-aari. Ang desisyong ito ay nagpapagaan sa proseso para sa mga tagapagmana na naghahangad na protektahan ang kanilang mana, lalo na kung ang kanilang interes ay nagmula sa isang transaksyon at hindi direktang pag-aangkin bilang tagapagmana ng orihinal na may-ari. Kaya, ang tagapagmana ay maaaring magsampa ng aksyon para maprotektahan ang pag-aari nang hindi muna kinakailangang dumaan sa isang pormal na paglilitis para sa pagiging tagapagmana.

Kapag ang Pamana ay Nakasalalay sa Benta: Kailangan Pa Ba ang Deklarasyon ng Pagiging Tagapagmana?

Ang kasong ito ay umiikot sa isang lote na dating pag-aari ni Andres Bas at Pedro Bas. Ibinenta ni Pedro ang kanyang bahagi kay Faustina Manreal noong 1939. Pagdaan ng maraming transaksyon, napunta ang bahagi ng lote kay Norberto Bas, na minana naman ni Lolita Bas Capablanca. Nang malaman ni Lolita na may titulo na naisyu sa pangalan ng mga tagapagmana ni Pedro, nagsampa siya ng kaso para kanselahin ang mga titulong ito. Ang pangunahing argumento ng mga tagapagmana ni Pedro ay hindi balido ang bentahan noong 1939 dahil diumano’y hindi marunong sumulat si Pedro. Dagdag pa nila, dapat munang ideklara si Lolita bilang tagapagmana ni Norberto sa isang hiwalay na paglilitis bago siya makapagsampa ng kaso. Ang legal na tanong dito: Kailangan bang dumaan muna sa deklarasyon ng pagiging tagapagmana bago mapatunayan ang karapatan sa pag-aari na nagmula sa isang naunang bentahan?

Nagpasya ang Regional Trial Court (RTC) na pabor kay Lolita, na nagpapatunay sa bisa ng bentahan noong 1939. Ipinahayag ng RTC na may sapat na ebidensya na nagpapatunay na matagal nang nagmamay-ari si Lolita sa lote. Ngunit, binaliktad ito ng Court of Appeals (CA), na sinasabing kailangan munang ideklara si Lolita bilang tagapagmana sa isang hiwalay na paglilitis. Kaya’t umakyat ang kaso sa Korte Suprema.

Sa paglutas ng kaso, binigyang-diin ng Korte Suprema na ang isyu ay hindi tungkol sa pagiging tagapagmana ni Lolita kay Norberto, kundi sa validity ng bentahan noong 1939. Kung balido ang bentahan na iyon, walang karapatan ang mga tagapagmana ni Pedro na mag-angkin ng pag-aari dahil naibenta na ito noon pa man. Sinabi ng Korte Suprema na hindi kailangan ang hiwalay na paglilitis para sa deklarasyon ng pagiging tagapagmana para mapatunayan ang karapatan sa pag-aari.

Idinagdag pa ng Korte Suprema na dahil hindi itinaas ng mga tagapagmana ni Pedro ang isyu ng kakulangan sa cause of action bilang affirmative defense o sa motion to dismiss, itinuturing na waiver ito. Ibinase ng Korte Suprema ang desisyon nito sa Artikulo 777 ng Civil Code, na nagsasaad na ang mga karapatan sa mana ay naililipat mula sa sandali ng kamatayan ng namatay. Samakatuwid, minana ni Lolita ang karapatan ni Norberto sa pag-aari nang mamatay ito.

Ang karapatang magsampa ng aksyon bilang tagapagmana, kahit na hindi pa idinedeklara ng korte, kung napatunayang wasto, ay matagal nang naitatag sa hurisdiksyon na ito. Ito ay batay sa teorya na ang pag-aari ng isang namatay, kapwa real at personal, ay nagiging pag-aari ng tagapagmana sa mismong pagkamatay ng kanyang hinalinhan, at bilang gayon, maaari niya itong gamitin sa parehong paraan na ginawa sana ng namatay, napapailalim lamang sa mga limitasyon na ipinapataw ng batas o kontrata sa namatay mismo. (Marabilles v. Quito)

Itinuro ng Korte Suprema na ang pagtitiwala ng Court of Appeals sa kaso ng Heirs of Yaptinchay v. Del Rosario ay hindi wasto. Sa kasong iyon, ang motion to dismiss ay inihain kaagad pagkatapos ihain ang second Amended Complaint. Dito, hindi kailanman itinaas ng mga respondent ang kanilang pagtutol sa kapasidad ng petisyoner na magsampa ng kaso bilang affirmative defense o sa motion to dismiss. Ayon sa Rule 9, Section 1 ng Rules of Court, “ang mga depensa at pagtutol na hindi inilahad sa motion to dismiss o sa sagot ay itinuturing na waived.”

Samakatuwid, ibinasura ng Korte Suprema ang desisyon ng Court of Appeals at ibinalik ang desisyon ng Regional Trial Court, na nagpapawalang-bisa sa mga titulo ng mga tagapagmana ni Pedro. Sa madaling salita, ang legal na desisyon ay nagpasiya na hindi kailangan ang pormal na deklarasyon ng pagiging tagapagmana kung ang pag-aangkin sa pag-aari ay batay sa naunang bentahan at hindi sa direktang mana.

FAQs

Ano ang pangunahing isyu sa kasong ito?	Kung kailangan bang dumaan sa hiwalay na paglilitis para sa deklarasyon ng pagiging tagapagmana bago magsampa ng kaso para sa pagpapawalang-bisa ng titulo ng lupa.
Bakit hindi kinailangan ni Lolita ang deklarasyon ng pagiging tagapagmana?	Dahil ang kanyang pag-aangkin ay batay sa mga transaksyon ng bentahan na nagsimula pa noong 1939, at hindi sa pagiging tagapagmana ni Pedro Bas.
Ano ang epekto ng pagkabigong itaas ang kakulangan sa cause of action sa tamang panahon?	Ito ay itinuturing na waiver, kaya hindi na maaaring gamitin pa ang depensang ito sa susunod na yugto ng paglilitis.
Ano ang sinabi ng Korte Suprema tungkol sa Art. 777 ng Civil Code?	Na ang mga karapatan sa mana ay naililipat mula sa sandali ng kamatayan, kaya may karapatan si Lolita sa pag-aari nang mamatay si Norberto.
Paano naiiba ang kasong ito sa Heirs of Yaptinchay v. Del Rosario?	Sa Yaptinchay, kaagad na naghain ng motion to dismiss. Sa kasong ito, huli na nang itaas ang isyu.
Ano ang kahalagahan ng bentahan noong 1939 sa desisyon ng kaso?	Kung balido ang bentahan na iyon, nawalan na ng karapatan ang mga tagapagmana ni Pedro sa lote.
Ano ang naging epekto ng desisyon ng RTC?	Nagpawalang-bisa ito sa mga titulo ng mga tagapagmana ni Pedro at kinilala ang karapatan ni Lolita sa lote.
Bakit binaliktad ng Court of Appeals ang desisyon ng RTC?	Dahil naniniwala sila na kailangan munang ideklara si Lolita bilang tagapagmana ni Norberto sa hiwalay na paglilitis. Ngunit binaliktad ito ng Korte Suprema.

Sa kabuuan, ang desisyon sa kasong ito ay nagpapalinaw sa mga alituntunin tungkol sa pagpapatunay ng karapatan sa pag-aari sa pamamagitan ng mana at ang kahalagahan ng napapanahong paghahain ng mga depensa. Ito ay nagbibigay ng proteksyon sa mga tagapagmana laban sa posibleng pandaraya at ilegal na pag-aangkin sa kanilang mana.

Para sa mga katanungan tungkol sa aplikasyon ng desisyong ito sa mga partikular na sitwasyon, mangyaring makipag-ugnayan sa ASG Law sa pamamagitan ng contact o sa pamamagitan ng email sa frontdesk@asglawpartners.com.

Disclaimer: Ang pagsusuri na ito ay para sa layuning pang-impormasyon lamang at hindi bumubuo ng legal na payo. Para sa tiyak na legal na gabay na iniayon sa iyong sitwasyon, mangyaring kumunsulta sa isang kwalipikadong abogado.
Source: Lolita Bas Capablanca vs. Heirs of Pedro Bas, G.R. No. 224144, June 28, 2017