Sa ilalim ng Comprehensive Agrarian Reform Law (CARL), ang may-ari ng lupa ay maaaring magpanatili ng hindi hihigit sa limang (5) ektarya ng lupa, ngunit dapat itong magkadikit o konektado. Ang kasong ito ay nagpapatibay na kung ang may-ari ng lupa ay hindi naghain ng aplikasyon para sa pagpapanatili sa loob ng 60 araw matapos matanggap ang notice of coverage, ituturing na isinuko na niya ang kanyang karapatan. Bukod pa rito, para sa mga tagapagmana, kailangan nilang patunayan na ang kanilang namatay na magulang ay nagpakita ng intensyon na panatilihin ang lupa bago ang Agosto 23, 1990. Ito ay isang proteksyon sa mga magsasaka upang hindi basta-basta mabawi ang lupang naipamahagi na sa kanila, lalo na kung sila ay umaasa dito para sa kanilang ikabubuhay. Nakatuon ang kasong ito sa pagbibigay ng seguridad sa mga benepisyaryo ng reporma sa lupa na umaasa sa lupang binigay sa kanila ng pamahalaan.

Lupaing Pamana o Karapatan sa Lupang Sakahan: Sino ang Dapat Manaig?

Ang kaso ng Heirs of Leonilo P. Nuñez, Sr. v. Heirs of Gabino T. Villanoza ay tumatalakay sa karapatan ng mga tagapagmana ng isang may-ari ng lupa na ipagpatuloy ang pagpapanatili ng lupa sa ilalim ng Comprehensive Agrarian Reform Program (CARP), at kung dapat bang manaig ito sa karapatan ng isang magsasaka na nabigyan na ng Certificate of Land Ownership Award (CLOA). Sa madaling salita, ang pangunahing tanong ay kung ang karapatan ba ng mga tagapagmana sa lupa ay mas matimbang kaysa sa karapatan ng isang magsasaka na binigyan na ng pamahalaan ng lupa.

Noong 1981, si Gabino T. Villanoza ay nagsimulang magsaka sa lupa ni Leonilo Sebastian Nuñez (Sebastian). Pagkatapos, ipinasailalim ng Department of Agrarian Reform (DAR) ang lupa sa ilalim ng Republic Act No. 6657 o Comprehensive Agrarian Reform Program. Nag-isyu ang DAR ng Certificate of Land Ownership Award (CLOA) kay Villanoza noong Nobyembre 27, 2000.

Habang nakabinbin ang kaso upang mapawalang-bisa ang extrajudicial foreclosure sale, namatay si Sebastian, at pinalitan siya ng kanyang mga tagapagmana. Sila ay naghain ng Sworn Application for Retention sa DAR, halos apat na taon matapos mag-isyu ang DAR ng notice of coverage.

Ayon sa Section 6 ng Republic Act No. 6657:

Ang karapatang pumili ng lugar na pananatilihin, na dapat ay magkadikit o konektado, ay dapat na mapunta sa may-ari ng lupa: Sa kondisyon, gayunpaman, na kung ang lugar na napili para sa pagpapanatili ng may-ari ng lupa ay inuupahan, ang nangungupahan ay may opsyon na pumili kung mananatili doon o maging benepisyaryo sa pareho o ibang lupaing pang-agrikultura na may katulad o maihahambing na mga katangian…

Itinakda sa kaso na kailangan munang mapatunayan na ang lupang gustong ipanatili ay magkadikit o konektado. Sinabi rin ng korte na kung ang lupang napili ay inuupahan, ang magsasaka ang may opsyon kung gusto niyang manatili o lumipat sa ibang lupa. Dahil dito, hindi maaaring basta-basta na lamang bawiin ng mga tagapagmana ang lupa na naipamahagi na sa isang magsasaka.

Ayon sa Office of the President, napatunayan sa proceedings na may iba pang lupain ang mga petisyoner na, kapag pinagsama-sama, ay lumalagpas sa limang (5) ektarya na itinakda ng batas. Ipinunto rin nila na ang titulo ni Villanoza ay naging “irrevocable and indefeasible.” Dahil dito, sinuportahan ng Court of Appeals ang desisyon ng Office of the President na nagpapawalang-bisa sa claim ng mga tagapagmana.

Idinagdag pa ng Court of Appeals na hindi maaaring magamit sa kasong ito ang desisyon sa Nuñez v. GSIS Family Bank. Ang nasabing kaso ay tungkol sa pag-aangkin ni “Leonilo Sebastian Nuñez,” habang ang kasong ito ay tungkol sa pag-aangkin ng mga petisyoner bilang tagapagmana ni “Leonilo P. Nuñez, Sr.” Hindi rin napatunayan ng mga petisyoner na ang dalawang pangalan ay iisa. Ipinunto pa nila na dapat ay isinagawa na ng mga tagapagmana ang desisyon sa Nuñez v. GSIS Family Bank. Dahil hindi nila ito ginawa sa loob ng siyam (9) na taon, sila ay hadlangan ng laches.

Dagdag pa rito, bagama’t sinasabi ng mga petisyuner na hiniling nila ang pagpapatupad ng Nuñez v. GSIS Family Bank, hindi nila ito napatunayan.

Sinabi ng Korte Suprema na hindi maaaring gamitin ang kasong Nuñez v. GSIS Family Bank para suportahan ang claim ng petisyoner dahil hindi naman kasama si Villanoza sa kasong iyon. Ayon sa Court of Appeals, hindi napapanahon at hindi sapat ang ebidensyang isinumite ng mga petisyuner para patunayan na si “Leonilo P. Nuñez, Sr.” at si “Leonilo Sebastian Nuñez” ay iisa.

Nagbigay rin ang Korte Suprema ng mas malawak na konteksto tungkol sa mga programa sa reporma sa lupa sa Pilipinas mula pa noong panahon ng Espanyol.

Ayon pa sa Korte Suprema, bagama’t ang lahat ng programa sa reporma sa lupa ay nagbibigay ng mga paraan para mapanatili ng may-ari ng lupa ang bahagi ng kanyang pag-aari, lahat ng karapatan na ito ay may kaakibat na kondisyon. Sa kasong ito, nabigo ang may-ari ng lupa na gamitin ang kanyang karapatan sa tamang panahon at paraan. Hindi makatarungan na ang magsasaka na benepisyaryo ang magdusa dahil sa kapabayaan ng may-ari ng lupa.

FAQs

Ano ang pangunahing isyu sa kasong ito?	Kung ang mga tagapagmana ba ng may-ari ng lupa ay may karapatang ipagpatuloy ang pagpapanatili ng lupa sa ilalim ng CARP, at kung ito ay mas matimbang sa karapatan ng isang magsasaka na binigyan na ng CLOA.
Ano ang CLOA?	Ang Certificate of Land Ownership Award (CLOA) ay isang titulo na ibinibigay sa mga magsasaka na benepisyaryo ng Comprehensive Agrarian Reform Program (CARP), bilang patunay ng kanilang pagmamay-ari sa lupa.
Ano ang kahalagahan ng pagiging “compact and contiguous” ng lupa na gustong ipanatili?	Ayon sa batas, dapat magkadikit o konektado ang lupang gustong ipanatili upang maiwasan ang pagkakawatak-watak ng lupaing agrikultural.
Kung inuupahan ang lupa, sino ang may karapatang magdesisyon kung ipagpapatuloy ang pag-upa o hindi?	Ang magsasaka o tenant ang may karapatang magdesisyon kung gusto niyang manatili sa lupa bilang lessee o lumipat sa ibang lupa.
Kailan dapat ipaalam ng may-ari ng lupa ang kanyang intensyon na panatilihin ang lupa?	Ayon sa Administrative Order No. 02-03, dapat ipaalam ng may-ari ng lupa ang kanyang intensyon na panatilihin ang lupa sa loob ng 60 araw mula nang matanggap ang notice of CARP coverage.
Ano ang mangyayari kung hindi ipinaalam ng may-ari ng lupa ang kanyang intensyon sa loob ng 60 araw?	Ituturing na isinuko na ng may-ari ng lupa ang kanyang karapatan na panatilihin ang lupa.
Ano ang “laches” at bakit ito mahalaga sa kasong ito?	Ang laches ay ang pagkabigo na ipagtanggol ang iyong karapatan sa loob ng mahabang panahon. Sa kasong ito, na-bar ang mga tagapagmana ng laches dahil hindi nila isinagawa ang kanilang karapatan sa loob ng siyam na taon.
Ano ang naging desisyon ng Korte Suprema sa kasong ito?	Ipinawalang-bisa ng Korte Suprema ang petisyon ng mga tagapagmana. Pinagtibay ng korte ang desisyon ng Court of Appeals na nagpapatibay sa karapatan ni Gabino T. Villanoza sa lupa.

Sa kabuuan, ang kasong ito ay nagpapakita na kailangan sundin ang mga proseso at kondisyon na itinakda ng batas para sa reporma sa lupa. Hindi maaaring basta-basta bawiin ang lupang naipamahagi na sa mga magsasaka, lalo na kung hindi nasunod ang tamang proseso.

For inquiries regarding the application of this ruling to specific circumstances, please contact ASG Law through contact or via email at frontdesk@asglawpartners.com.

Disclaimer: This analysis is provided for informational purposes only and does not constitute legal advice. For specific legal guidance tailored to your situation, please consult with a qualified attorney.
Source: HEIRS OF LEONILO P. NUÑEZ, SR. VS. HEIRS OF GABINO T. VILLANOZA, G.R. No. 218666, April 26, 2017