Sa kasong ito, ipinag-utos ng Korte Suprema na muling suriin ang halaga ng lupang kinuha ng gobyerno para sa agrarian reform program. Ang Land Bank of the Philippines (LBP) at mga mag-asawang Esteban at Cresencia Chu ay nagtalo tungkol sa halaga ng lupa. Nilinaw ng Korte na dapat sundin ang mga alituntunin sa Republic Act No. 6657 (Comprehensive Agrarian Reform Law) at mga regulasyon ng Department of Agrarian Reform (DAR) sa pagtukoy ng “just compensation” o tamang halaga. Mahalaga ang desisyong ito dahil tinitiyak nito na ang mga may-ari ng lupa ay makakatanggap ng makatarungang bayad, habang isinusulong din ang layunin ng agrarian reform na magbigay ng lupa sa mga magsasaka.

Lupaing Sakahan: Ano ang Tamang Halaga sa Paglipat sa mga Magsasaka?

Ang kaso ay nagsimula nang kunin ng gobyerno ang lupa ng mga mag-asawang Chu sa Sorsogon para sa agrarian reform. Hindi sumang-ayon ang mga mag-asawa sa halagang tinaya ng LBP. Dinala ang usapin sa mga administrative proceedings, at kalaunan ay sa korte. Ang pangunahing tanong dito ay: paano dapat kalkulahin ang “just compensation” o tamang halaga ng lupa na kinuha para sa agrarian reform? Ito ay mahalaga dahil direktang naaapektuhan nito ang kabuhayan ng mga magsasaka at ang mga dating may-ari ng lupa. Kapag ang lupa ay binili ng gobyerno, kailangang bayaran ang dating may-ari ng tamang halaga nito.

Ang Korte Suprema ay nagpaliwanag na sa pagtukoy ng just compensation, dapat isaalang-alang ang mga factor na nakasaad sa Section 17 ng RA 6657 at sa Department of Agrarian Reform Administrative Order No. 5, series of 1998 (DAR A.O. 05-98). Kasama sa mga ito ang gastos ng pagkuha ng lupa, kasalukuyang halaga ng mga katulad na ari-arian, katangian at aktwal na paggamit ng lupa, deklarasyon ng buwis, at pagtatasa ng mga government assessor. Ipinaliwanag ng Korte na bagama’t ang pagtatakda ng tamang kabayaran ay isang gampaning panghukuman, ang hukom ay dapat pa ring gamitin ang kanyang diskresyon sa loob ng saklaw ng batas.

Hindi kinatigan ng Korte ang pagtataya ng LBP na P263,928.57 dahil hindi nila ito napatunayan. Binigyang-diin ng Korte na kailangang patunayan ng LBP ang kanilang pagtataya sa halaga. Sa kasong ito, nabigo ang LBP na magpakita ng sapat na ebidensya upang patunayan ang katotohanan o kawastuhan ng kanilang mga pag-aangkin. Sa madaling salita, hindi sapat na sabihin lang na tama ang halaga, kailangan itong suportahan ng mga dokumento at testimonya.

Hindi rin sinang-ayunan ng Korte ang mga pagtataya ng PARAD at RTC dahil isinaalang-alang lamang nila ang Comparable Sales (CS) factor, at hindi ang iba pang mga factor tulad ng Capitalized Net Income (CNI) at Market Value (MV). Bukod pa rito, ang CS factor ay hindi tinukoy alinsunod sa mga alituntunin na inilatag sa DAR A.O. No. 05-98. Mahalaga na sundin ang mga alituntunin sa pagpili ng mga comparable sales transactions, kasama na ang bilang ng transaksyon at ang pagiging katulad ng mga lupa.

Kaugnay ng PD 27-acquired land, mali rin ang naging pasya ng appellate court na ang formula sa ilalim ng EO 228 ay dapat sundin para sa layunin ng pagkuwenta ng just compensation. Sinabi ng Korte na kapag ang proseso ng agrarian reform ay hindi pa kumpleto dahil ang tamang kabayaran na dapat bayaran sa may-ari ng lupa ay hindi pa naayos, ang tamang kabayaran ay dapat na matukoy, at ang proseso ay dapat tapusin, sa ilalim ng Seksyon 17 ng RA 6657.

Dagdag pa rito, ang paggawad ng compounded interest ay hindi rin tama. Sinabi ng Korte na ang interes ay maaaring igawad sa mga kaso ng expropriation, lalo na kung may pagkaantala sa pagbabayad ng tamang kabayaran. Ang interes na ipinataw sa kaso ng pagkaantala sa pagbabayad sa mga kasong agrarian ay likas na danyos para sa pagkaantala sa pagbabayad, na sa katunayan, ginagawang obligasyon sa panig ng gobyerno ang isa sa pagtitiis. Kung kaya’t, ang LBP ay obligadong magbayad ng interes na 12% per annum mula sa petsa ng pagkuha hanggang Hunyo 30, 2013, at 6% per annum mula Hulyo 1, 2013 hanggang sa ganap na mabayaran, kung sakaling mapatunayang naantala ito sa pagbabayad ng tamang kabayaran.

FAQs

Ano ang pangunahing isyu sa kasong ito?	Ang pangunahing isyu ay kung paano kinakalkula ang “just compensation” o tamang halaga ng lupang kinuha para sa agrarian reform. Kinuwestiyon ng mag-asawang Chu ang halagang tinaya ng Land Bank, kaya’t dinala ang usapin sa korte.
Ano ang Republic Act No. 6657?	Ito ang Comprehensive Agrarian Reform Law, na nagtatakda ng mga patakaran sa pagkuha at pamamahagi ng lupa para sa agrarian reform. Mahalaga ang batas na ito sa pagtiyak na makatarungan ang proseso para sa mga magsasaka at may-ari ng lupa.
Ano ang papel ng Department of Agrarian Reform (DAR) sa usaping ito?	Ang DAR ang ahensya ng gobyerno na responsable sa pagpapatupad ng agrarian reform. Naglalabas sila ng mga administrative order at regulasyon na nagbibigay-linaw sa mga proseso at alituntunin sa pagtataya ng halaga ng lupa.
Ano ang ibig sabihin ng “just compensation”?	Ang “just compensation” ay ang tamang halaga na dapat bayaran sa may-ari ng lupa kapag kinuha ito ng gobyerno para sa public use. Dapat itong sapat upang mabayaran ang may-ari sa pagkawala ng kanyang ari-arian.
Ano ang mga factor na dapat isaalang-alang sa pagtukoy ng just compensation?	Kasama sa mga factor ang gastos ng pagkuha ng lupa, kasalukuyang halaga ng mga katulad na ari-arian, katangian at aktwal na paggamit ng lupa, deklarasyon ng buwis, at pagtatasa ng mga government assessor. Dapat din isaalang-alang ang socio-economic benefits na naibigay ng mga magsasaka.
Bakit mahalaga ang pagpapatunay ng Land Bank sa kanilang pagtataya?	Kailangan itong patunayan upang matiyak na ang halagang inaalok ay makatarungan at batay sa mga alituntunin ng batas. Hindi sapat na sabihin lang na tama ang halaga, kailangan itong suportahan ng ebidensya.
Ano ang Comparable Sales (CS) factor?	Ito ang halaga ng lupa batay sa mga transaksyon ng mga katulad na lupa sa lugar. Dapat itong isaalang-alang kasama ang iba pang mga factor sa pagtukoy ng just compensation.
Ano ang naging resulta ng kaso?	Ipinag-utos ng Korte Suprema na ibalik ang kaso sa Regional Trial Court (RTC) upang muling suriin ang just compensation batay sa mga alituntunin na ibinigay ng Korte. Kailangan ding tukuyin ang petsa ng pagkuha ng lupa.

Sa huli, ang desisyon na ito ay nagpapakita ng kahalagahan ng pagsunod sa tamang proseso at pagtataya ng mga halaga sa pagkuha ng lupa para sa agrarian reform. Sa pamamagitan ng pagtiyak sa makatarungang pagbabayad, mapapanatili ang balanse sa pagitan ng interes ng mga magsasaka at dating may-ari ng lupa.

For inquiries regarding the application of this ruling to specific circumstances, please contact ASG Law through contact or via email at frontdesk@asglawpartners.com.

Disclaimer: This analysis is provided for informational purposes only and does not constitute legal advice. For specific legal guidance tailored to your situation, please consult with a qualified attorney.
Source: LAND BANK OF THE PHILIPPINES VS. SPOUSES ESTEBAN AND CRESENCIA CHU, G.R. No. 192345, March 29, 2017