Ang Hatiang Berbal sa Mana ay May Bisa sa Batas ng Pilipinas

G.R. No. 180269, February 20, 2013

INTRODUKSYON

Isipin ang isang pamilya na nagmamay-ari ng ilang parsela ng lupa sa probinsya. Sa paglipas ng panahon, yumao ang mga magulang at nag-iwan ng mana. Upang maiwasan ang komplikasyon, nagkasundo ang mga anak sa isang hatiang berbal – sino ang magmamana ng aling lupa. Ngunit paano kung ang isa sa mga tagapagmana ay biglang kumontra at igiit na siya ang nagmamay-ari ng isang partikular na lote dahil lamang sa isang tax declaration? Maaari bang balewalain ang orihinal na kasunduan sa hatiang berbal? Dito pumapasok ang kaso ng Jose Z. Casilang, Sr. v. Rosario Z. Casilang-Dizon, kung saan nilinaw ng Korte Suprema ang bisa ng hatiang berbal sa mana sa ilalim ng batas ng Pilipinas.

Sa kasong ito, ang pangunahing legal na tanong ay kung may bisa ba ang hatiang berbal ng mana at kung mangingibabaw ba ito sa pormal na dokumento tulad ng Deed of Extrajudicial Partition na isinagawa lamang ng ilang tagapagmana.

KONTEKSTONG LEGAL

Sa Pilipinas, kapag ang isang tao ay namatay nang walang huling habilin o testamento, ang kanyang mga ari-arian ay mapupunta sa kanyang mga tagapagmana sa pamamagitan ng intestate succession o pamana ayon sa batas. Ayon sa Artikulo 777 ng Civil Code of the Philippines, “Ang mga karapatan sa succession ay naililipat mula sa sandali ng kamatayan ng decedent.” Ibig sabihin, sa oras na mamatay ang isang tao, ang kanyang mga tagapagmana ay agad nang may karapatan sa kanyang mana.

Ang partition o paghahati ng mana ay ang proseso ng paghahati-hati ng mga ari-arian ng namatay sa kanyang mga tagapagmana. Maaaring gawin ito sa pamamagitan ng kasulatan, tulad ng Deed of Extrajudicial Partition, kung nagkakasundo ang lahat ng tagapagmana. Ngunit, mahalagang malaman na hindi lamang sa pamamagitan ng pormal na dokumento maaaring gawin ang paghahati. Ayon sa jurisprudence ng Korte Suprema, ang hatiang berbal o oral partition ay may bisa rin sa ilalim ng ating batas.

Sinasabi sa kasong Vda. de Espina v. Abaya: “Ang kasunduan sa paghahati ay maaaring gawin nang berbal o nakasulat. Ang isang berbal na kasunduan para sa paghahati ng ari-arian na pagmamay-ari nang komon ay may bisa at maipapatupad sa mga partido. Ang Statute of Frauds ay walang operasyon sa ganitong uri ng kasunduan, sapagkat ang paghahati ay hindi isang paglilipat ng ari-arian kundi simpleng paghihiwalay at pagtatalaga ng bahagi ng ari-arian na pagmamay-ari ng mga co-owner.”

Ang Statute of Frauds ay isang legal na prinsipyo na nag-uutos na ang ilang uri ng mga kontrata, kabilang ang mga transaksyon sa lupa, ay dapat nakasulat upang maipatupad. Gayunpaman, hindi saklaw ng Statute of Frauds ang hatiang berbal dahil hindi ito itinuturing na paglilipat ng pagmamay-ari, kundi pagtukoy lamang sa bahagi ng bawat tagapagmana sa mana na komon nilang pag-aari.

Bukod dito, mahalagang tandaan na ang tax declaration ay hindi patunay ng pagmamay-ari. Ito ay isa lamang indicia o indikasyon ng pag-aangkin ng pagmamay-ari. Ayon sa Korte Suprema sa kasong ito, “Ang mga deklarasyon ng buwis at resibo ng buwis lamang ay hindi konklusibong ebidensya ng pagmamay-ari. Ang mga ito ay indicia lamang ng isang pag-aangkin ng pagmamay-ari, ngunit kapag isinama sa patunay ng aktwal na pag-aari ng ari-arian, maaari silang maging batayan ng pag-aangkin ng pagmamay-ari sa pamamagitan ng prescription.”

PAGHIMAY NG KASO

Ang kaso ay nagsimula sa pamilya Casilang. Ang mag-asawang Liborio at Francisca Casilang ay may walong anak, kabilang sina Jose at Ireneo. Nang yumao si Liborio, nag-iwan siya ng tatlong parsela ng lupa. Ayon kay Jose at sa iba pang mga kapatid, nagkaroon sila ng hatiang berbal kung saan napunta kay Jose ang Lot No. 4618. Matagal nang naninirahan si Jose sa Lot No. 4618 kasama ang kanyang pamilya at doon din niya inalagaan ang kanyang mga magulang hanggang sa kanilang kamatayan.

Gayunpaman, ang anak ni Ireneo na si Rosario, ay naghain ng kasong unlawful detainer laban kay Jose sa Municipal Trial Court (MTC). Iginigiit ni Rosario na ang Lot No. 4618 ay pagmamay-ari ng kanyang ama na si Ireneo, at siya ang nagmana nito. Nagpakita si Rosario ng Tax Declaration na nakapangalan sa kanyang ama at isang Deed of Extrajudicial Partition with Quitclaim na ginawa nilang magkakapatid kung saan inilipat nila ang Lot No. 4618 kay Rosario.

Dahil hindi nakadalo si Jose sa pre-trial conference sa MTC, idineklara siyang in default at natalo sa kaso. Ipinag-utos ng MTC na paalisin si Jose sa lote at gibain ang kanyang bahay.

Hindi sumuko si Jose. Kasama ang ibang mga kapatid, naghain siya ng kasong “Annulment of Documents, Ownership and Peaceful Possession with Damages” sa Regional Trial Court (RTC) laban kay Rosario. Dito, iginiit ni Jose ang hatiang berbal at sinabing ang Deed of Extrajudicial Partition ni Rosario ay walang bisa dahil hindi naman talaga pagmamay-ari ni Ireneo ang Lot No. 4618.

Matapos ang paglilitis, pumanig ang RTC kay Jose. Kinilala ng RTC ang bisa ng hatiang berbal at sinabing ang Deed of Extrajudicial Partition ni Rosario ay walang bisa. Ayon sa RTC, napatunayan na sa pamamagitan ng mga testimonya at ebidensya na nagkaroon nga ng hatiang berbal at na kay Jose talaga napunta ang Lot No. 4618.

Umapela si Rosario sa Court of Appeals (CA). Binaliktad ng CA ang desisyon ng RTC at pumanig kay Rosario. Sinabi ng CA na dapat sundin ang desisyon ng MTC sa unlawful detainer case at binigyang-diin na walang sapat na ebidensya si Jose para patunayan ang hatiang berbal.

Hindi rin nagpatinag si Jose at umakyat sa Korte Suprema. Dito, binaliktad ng Korte Suprema ang desisyon ng CA at ibinalik ang desisyon ng RTC na pumapabor kay Jose. Ayon sa Korte Suprema:

“Mula sa mga testimonya ng mga partido, kumbinsido kami na ang konklusyon ng RTC ay suportado nang maayos na mayroong ngang hatiang berbal sa pagitan ng mga tagapagmana ni Liborio, alinsunod sa kung saan natanggap ng bawat isa sa kanyang walong anak ang kanyang bahagi ng kanyang mana, at ang bahagi ni Jose ay ang Lot No. 4618.”

Binigyang-diin din ng Korte Suprema na mali ang CA na basta na lamang umasa sa desisyon ng MTC sa unlawful detainer case. Ayon sa Korte Suprema, ang usapin sa unlawful detainer ay limitado lamang sa pagtukoy kung sino ang may karapatang pisikal na umokupa sa lupa, at hindi ito desisyon sa pagmamay-ari. Ang kaso sa RTC ay isang accion reinvindicatoria o aksyon para mabawi ang pagmamay-ari, kung kaya’t mas malalim ang sakop nito at dapat na masusing suriin ang lahat ng ebidensya.

PRAKTIKAL NA IMPLIKASYON

Ang kasong Casilang v. Casilang-Dizon ay nagbibigay ng mahalagang aral tungkol sa pamana at pagmamay-ari ng lupa sa Pilipinas. Ipinapakita nito na hindi sapat ang tax declaration o isang Deed of Extrajudicial Partition na ginawa lamang ng ilang tagapagmana para patunayan ang pagmamay-ari, lalo na kung mayroong mas matibay na ebidensya ng naunang hatiang berbal na isinagawa ng buong pamilya.

Para sa mga pamilyang may manang ari-arian, mahalagang magkaroon ng maayos na kasunduan sa paghahati ng mana. Bagama’t may bisa ang hatiang berbal, mas makabubuti pa rin kung ito ay maisasagawa sa pamamagitan ng isang nakasulat na dokumento upang maiwasan ang mga hindi pagkakaunawaan at legal na problema sa hinaharap. Ang pagpaparehistro ng ari-arian sa pangalan ng mga tagapagmana at pagbabayad ng tamang buwis ay mahalaga rin upang maprotektahan ang kanilang karapatan sa pagmamay-ari.

SUSING ARAL

• Bisa ng Hatiang Berbal: Kinikilala ng batas ng Pilipinas ang bisa ng hatiang berbal sa mana kung napatunayan na ito ay napagkasunduan ng lahat ng tagapagmana at naipatupad sa pamamagitan ng aktwal na pag-aari ng kani-kanilang parte.
• Limitasyon ng Tax Declaration: Ang tax declaration ay hindi konklusibong patunay ng pagmamay-ari. Ito ay indikasyon lamang ng pag-aangkin ng pagmamay-ari.
• Aksyon para sa Pagmamay-ari: Ang accion reinvindicatoria sa RTC ay mas mataas na korte at mas malalim ang sakop kaysa sa unlawful detainer case sa MTC pagdating sa usapin ng pagmamay-ari.
• Kahalagahan ng Dokumentasyon: Bagama’t may bisa ang hatiang berbal, mas mainam pa rin na isagawa ang paghahati ng mana sa pamamagitan ng nakasulat na dokumento upang maiwasan ang mga problema sa hinaharap.

MGA KARANIWANG TANONG (FAQ)

Tanong 1: Legal ba talaga ang hatiang berbal?
Sagot: Oo, legal ang hatiang berbal sa Pilipinas kung mapapatunayan na ito ay napagkasunduan ng lahat ng tagapagmana at naipatupad. Ngunit mas mainam pa rin ang nakasulat na kasunduan para sa mas malinaw at mas madaling patunayan.

Tanong 2: Sapat na ba ang Tax Declaration para mapatunayan ang pagmamay-ari ng lupa?
Sagot: Hindi. Ang Tax Declaration ay hindi sapat na patunay ng pagmamay-ari. Ito ay indikasyon lamang ng pag-aangkin ng pagmamay-ari. Kailangan pa rin ng iba pang ebidensya tulad ng titulo ng lupa o iba pang dokumento.

Tanong 3: Ano ang dapat gawin kung may hindi sumasang-ayon sa hatiang berbal?
Sagot: Kung may hindi sumasang-ayon, maaaring magsampa ng kaso sa korte upang pormal na mahati ang mana. Mahalaga na magkaroon ng abogado na tutulong sa proseso.

Tanong 4: Paano kung matagal na kaming naghatiang berbal at may mga umokupa na sa kanya-kanyang parte?
Sagot: Kung matagal na kayong naghatiang berbal at umokupa na kayo sa kanya-kanyang parte, malaki ang posibilidad na kikilalanin ng korte ang hatiang berbal, lalo na kung may mga saksi at iba pang ebidensya na magpapatunay nito.

Tanong 5: Kailangan ba ng abogado para sa paghahati ng mana?
Sagot: Hindi palaging kailangan, lalo na kung nagkakasundo ang lahat ng tagapagmana at simple lang ang ari-arian. Ngunit kung komplikado ang sitwasyon o may hindi pagkakasundo, makakatulong nang malaki ang isang abogado upang masiguro na maayos ang proseso at maprotektahan ang iyong karapatan.

May katanungan ba kayo tungkol sa paghahati ng mana o usapin sa lupa? Ang ASG Law ay may mga abogado na eksperto sa batas ng pamilya at ari-arian. Huwag mag-atubiling kumonsulta sa amin para sa legal na payo na naaangkop sa inyong sitwasyon. Makipag-ugnayan dito o sumulat sa amin sa hello@asglawpartners.com.

---

Source: Supreme Court E-Library
This page was dynamically generated
by the E-Library Content Management System (E-LibCMS)