Ang kaso ng Diamond Farms, Inc. v. Diamond Farm Workers Multi-Purpose Cooperative ay nagbibigay linaw sa mahalagang aspeto ng Comprehensive Agrarian Reform Program (CARP) sa Pilipinas: ang agarang pagpapatupad nito kahit hindi pa lubusang nababayaran ang just compensation sa dating may-ari ng lupa. Sa madaling salita, kahit umaapela pa ang dating may-ari tungkol sa halaga ng lupa, hindi ito hadlang para maipamahagi na ang lupa sa mga benepisyaryo ng CARP. Ito ay isang napakahalagang panalo para sa mga magsasaka at manggagawang bukid na matagal nang naghihintay na magkaroon ng sariling lupa.

Sa kasong ito, ang Diamond Farms, Inc. ay umapela sa Court of Appeals (CA) at kalaunan sa Korte Suprema, dahil hindi sila sang-ayon sa desisyon na nag-uutos sa kanila na ibigay na ang posisyon ng kanilang lupa sa mga benepisyaryo ng CARP at magbayad ng production share. Ang pangunahing argumento ng Diamond Farms ay hindi pa sila nababayaran ng just compensation para sa kanilang lupa, kaya hindi pa dapat ipamigay ang lupa at hindi pa dapat sila magbayad ng production share. Ngunit hindi pumayag ang Korte Suprema sa argumentong ito.

Legal na Konteksto ng CARP at Just Compensation

Ang CARP, na nakapaloob sa Republic Act No. 6657 o Comprehensive Agrarian Reform Law (CARL), ay isang programa ng gobyerno na naglalayong ipamahagi ang mga lupaing agrikultural sa mga magsasaka at manggagawang bukid na walang sariling lupa. Ito ay nakabatay sa Saligang Batas ng Pilipinas na nagtataguyod ng katarungang panlipunan at karapatan ng mga magsasaka na magmay-ari ng lupa.

Isa sa mga pangunahing prinsipyo ng CARP ay ang pagbabayad ng “just compensation” sa mga dating may-ari ng lupa. Ayon sa Konstitusyon at sa CARL, hindi maaaring kunin ang pribadong ari-arian para sa pampublikong gamit nang walang just compensation. Ang just compensation ay ang “full and fair equivalent” ng halaga ng ari-arian, na dapat bayaran sa tamang panahon.

Ngunit, mahalagang tandaan na ang pagbabayad ng just compensation ay hindi dapat maging hadlang sa agarang pagpapatupad ng CARP. Ayon sa Section 16(e) ng CARL:

“(e) Upon receipt by the landowner of the corresponding payment or in case of rejection or no response from the landowner, upon the deposit with an accessible bank designated by the DAR of the compensation in cash or in LBP bonds in accordance with this Act, the DAR shall take immediate possession of the land and shall request the proper Register of Deeds to issue a Transfer Certificate of Title (TCT) in the name of the Republic of the Philippines. The DAR shall thereafter proceed with the redistribution of the land to the qualified beneficiaries.”

Ibig sabihin, sa sandaling maideposito na ng Department of Agrarian Reform (DAR) ang paunang bayad sa Land Bank of the Philippines (LBP), maaari nang kunin ng DAR ang posisyon ng lupa at ipamahagi ito sa mga benepisyaryo. Hindi kailangang hintayin na maging pinal ang halaga ng just compensation bago ipatupad ang CARP.

Bukod pa rito, nakasaad sa Section 32 ng CARL ang tungkol sa “Production-Sharing”:

“SEC. 32. Production-Sharing. – Pending final land transfer, individuals or entities owning, or operating under lease or management contract, agricultural lands are hereby mandated to execute a production- sharing plan with their farmworkers or farmworkers’ organization, if any, whereby three percent (3%) of the gross sales from the production of such lands are distributed within sixty (60) days of the end of the fiscal year as compensation to regular and other farmworkers in such lands over and above the compensation they currently receive…”

Samakatuwid, habang hindi pa lubusang naililipat ang lupa sa mga benepisyaryo, ang mga dating may-ari o operator ng lupa ay obligadong magbigay ng production share sa mga manggagawang bukid batay sa gross sales mula sa produksyon ng lupa.

Pagtalakay sa Kaso ng Diamond Farms

Ang Diamond Farms, Inc. ay isang korporasyon na nagmamay-ari ng malawak na plantasyon ng saging sa Davao. Noong 1995, ang malaking bahagi ng kanilang lupa ay napasailalim sa CARP. Kahit na may mga apela pa tungkol sa distribusyon ng lupa, kinansela na ang mga titulo ng Diamond Farms at inisyu na ang mga Transfer Certificates of Title (TCT) sa pangalan ng Republika ng Pilipinas. Kasunod nito, inisyu rin ang Certificates of Land Ownership Award (CLOAs) sa mga benepisyaryo ng CARP, na karamihan ay mga miyembro ng Diamond Farm Workers Multi-Purpose Cooperative (DFWMPC).

Gayunpaman, nagpatuloy pa rin ang Diamond Farms sa pagmamay-ari at pagkontrol sa lupa. Noong 2002, naghain sila ng reklamo laban sa DFWMPC at mga miyembro nito, na inaakusahan silang iligal na umukupa sa lupa at humihingi ng danyos. Ayon sa Diamond Farms, hindi pa pinal ang utos ng DAR tungkol sa distribusyon ng lupa dahil may mga apela pa, kaya sila pa rin ang may karapatang magmay-ari at magposisyon ng lupa. Dagdag pa nila, hindi sila nababayaran ng just compensation.

Sa kanilang depensa, sinabi ng DFWMPC na sila ay mga benepisyaryo ng CARP at may karapatang protektahan ang kanilang interes sa lupa. Inamin din nila na sila ay nagbantay sa lupa dahil tinangka ng Diamond Farms na magpasok ng ibang manggagawa.

Nakarating ang kaso sa Regional Agrarian Reform Adjudicator (RARAD), pagkatapos sa Department of Agrarian Reform Adjudication Board (DARAB), at kalaunan sa Court of Appeals (CA). Lahat ng mga ito ay pabor sa DFWMPC. Kinatigan ng RARAD, DARAB, at CA na ang Diamond Farms ay hindi na may-ari ng lupa dahil naisalin na ito sa Republika ng Pilipinas at naipamahagi na sa mga benepisyaryo ng CARP. Binigyang-diin din nila na kahit may mga apela pa tungkol sa distribusyon, hindi ito nangangahulugan na hindi pa ipinapatupad ang CARP.

Sa Korte Suprema, muling iginiit ng Diamond Farms na hindi pa sila nababayaran ng just compensation at hindi pa dapat ibigay ang posisyon ng lupa sa mga benepisyaryo. Ngunit, hindi kinatigan ng Korte Suprema ang argumento ng Diamond Farms. Ayon sa Korte Suprema:

“Following petitioner’s own reasoning, petitioner has already lost its possession and ownership when the condition was fulfilled. Likewise undisputed is that in 2000, CLOAs had been issued collectively in favor of the 278 CARP beneficiaries of the 109-hectare land. These CLOAs constitute evidence of ownership by the beneficiaries under the then provisions of Section 24 of the CARL…”

Dagdag pa ng Korte Suprema:

“We hold that the 109-hectare land must be distributed to qualified CARP beneficiaries. They must be installed on the land and have possession and control thereof.”

Kaya, pinagtibay ng Korte Suprema ang desisyon ng CA at DARAB, at inutusan ang Diamond Farms na ibigay na ang posisyon ng lupa sa mga benepisyaryo ng CARP at magbayad ng production share.

Praktikal na Implikasyon ng Kaso

Ang desisyon sa kasong Diamond Farms ay nagpapakita na ang pagpapatupad ng CARP ay prayoridad ng estado. Hindi maaaring gamitin ng mga dating may-ari ng lupa ang isyu ng just compensation para pigilan ang agarang pamamahagi ng lupa sa mga benepisyaryo ng CARP.

Para sa mga magsasaka at manggagawang bukid, ang kasong ito ay nagbibigay pag-asa na hindi hadlang ang apela sa just compensation para maipatupad ang CARP. Sa sandaling maideposito na ang paunang bayad, maaari nang ipamahagi ang lupa at magkaroon ng sariling lupa ang mga benepisyaryo.

Para naman sa mga dating may-ari ng lupa, mahalagang tandaan na ang pagkuha ng lupa sa ilalim ng CARP ay isang legal na proseso. Bagama’t may karapatan silang mabayaran ng just compensation, hindi ito nangangahulugang maaari nilang pigilan ang pagpapatupad ng CARP. Ang nararapat nilang gawin ay makipagtulungan sa DAR at dumulog sa korte kung hindi sila sang-ayon sa halaga ng just compensation.

Susing Aral Mula sa Kaso:

• Agarang Pagpapatupad ng CARP: Hindi hadlang ang isyu ng just compensation sa agarang pagpapatupad ng CARP at pamamahagi ng lupa sa mga benepisyaryo.
• Karapatan ng mga Benepisyaryo: Ang mga benepisyaryo ng CARP ay may karapatang magkaroon ng posisyon at kontrol sa lupa sa sandaling maipamahagi na ito sa kanila.
• Obligasyon ng Dating May-ari: Ang mga dating may-ari ng lupa ay obligadong magbigay ng production share sa mga manggagawang bukid habang hindi pa pinal ang paglilipat ng lupa.

Mga Madalas Itanong (FAQ)

Tanong 1: Ano ang CARP?
Sagot: Ang CARP o Comprehensive Agrarian Reform Program ay programa ng gobyerno na naglalayong ipamahagi ang mga lupaing agrikultural sa mga magsasaka at manggagawang bukid na walang sariling lupa.

Tanong 2: Ano ang just compensation?
Sagot: Ang just compensation ay ang “full and fair equivalent” ng halaga ng ari-arian na dapat bayaran sa dating may-ari kapag kinuha ito para sa pampublikong gamit, tulad ng sa ilalim ng CARP.

Tanong 3: Maaari bang pigilan ang CARP kung hindi pa bayad ang just compensation?
Sagot: Hindi. Ayon sa Korte Suprema sa kasong Diamond Farms, hindi hadlang ang isyu ng just compensation sa agarang pagpapatupad ng CARP. Sa sandaling maideposito na ang paunang bayad, maaari nang ipamahagi ang lupa.

Tanong 4: Ano ang production share?
Sagot: Ito ay bahagi ng gross sales mula sa produksyon ng lupa na dapat ibigay sa mga manggagawang bukid habang hindi pa pinal ang paglilipat ng lupa sa ilalim ng CARP.

Tanong 5: Ano ang dapat gawin kung hindi sang-ayon sa halaga ng just compensation?
Sagot: Maaaring dumulog sa Regional Trial Court (RTC) na tumatayong Special Agrarian Court (SAC) para sa pagdetermina ng just compensation.

Tanong 6: Sino ang mga benepisyaryo ng CARP?
Sagot: Pangunahin na ang mga magsasaka at manggagawang bukid na walang sariling lupa. May iba pang kwalipikasyon na tinutukoy ang batas.

Tanong 7: Ano ang CLOA?
Sagot: Ang Certificate of Land Ownership Award (CLOA) ay dokumento na nagpapatunay sa pagmamay-ari ng lupa ng isang benepisyaryo ng CARP.

Naranasan mo ba ang ganitong sitwasyon o may katanungan ka tungkol sa CARP at agrikulturang reporma? Huwag mag-atubiling kumonsulta sa ASG Law. Kami ay eksperto sa batas agraryo at handang tumulong sa iyo. Makipag-ugnayan sa amin sa pamamagitan ng email: hello@asglawpartners.com o bisitahin ang aming contact page dito para sa karagdagang impormasyon.