Diskriminasyon sa mga Tinalong Kandidato sa Party-List System: Ilegal!

G.R. No. 257610, January 24, 2023

Isipin ang isang politiko na may pusong maglingkod, ngunit natalo sa nakaraang halalan. Dapat bang hadlangan ang kanyang pangarap na makapaglingkod sa pamamagitan ng party-list system? Tinutulan ng Korte Suprema ang ganitong restriksyon, pinapanigan ang karapatan ng mga botante na pumili ng kanilang kinatawan nang walang arbitraryong hadlang.

Ang kasong ito ay nagbibigay linaw sa balanse sa pagitan ng kapangyarihan ng Kongreso na magtakda ng mga kwalipikasyon at ang pangangalaga sa karapatan sa pantay na proteksyon ng batas. Mahalaga ang desisyong ito para sa mga partido, organisasyon, at indibidwal na naghahangad na lumahok sa party-list system.

Ang Batas at ang Saligang Batas

Ang party-list system ay isang mekanismo sa ating sistema ng halalan na naglalayong bigyan ng representasyon sa Kongreso ang mga sektor ng lipunan na karaniwang hindi nabibigyan ng boses. Ito ay nakasaad sa Artikulo VI, Seksyon 5(1) ng ating Saligang Batas:

“Ang Kapulungan ng mga Kinatawan ay bubuuin ng hindi hihigit sa dalawang daan at limampung kagawad, maliban kung itinakda ng batas, na ihahalal mula sa mga distritong pambatas na hinati sa mga lalawigan, lungsod, at sa Kalakhang Maynila alinsunod sa bilang ng kani-kanilang naninirahan, at batay sa isang pare-pareho at progresibong rasyo, at yaong, gaya ng itinatadhana ng batas, ay ihahalal sa pamamagitan ng isang sistemang party-list ng mga rehistradong partido o organisasyon na nasyonal, rehiyonal, at sektoral.”

Ang Republic Act No. 7941, o ang Party-List System Act, ay nagtatakda ng mga patakaran para sa pagpili ng mga kinatawan sa pamamagitan ng sistemang ito. Ngunit, may isang probisyon dito na nagdulot ng kontrobersya – ang Seksyon 8 na nagbabawal sa mga kandidatong natalo sa nakaraang halalan na maging nominado ng party-list.

Sa kasong ito, kinuwestiyon ang legalidad ng Seksyon 8, partikular na ang bahaging nagbabawal sa mga talunang kandidato sa nakaraang halalan na sumali sa party-list. Ito ba ay labag sa Saligang Batas?

Ang Kwento ng Kaso

Dalawang petisyon ang isinampa sa Korte Suprema, parehong kumukuwestiyon sa legalidad ng Seksyon 8 ng R.A. 7941. Ang mga petisyong ito ay nagmula sa magkaibang sitwasyon:

• Glenn Quintos Albano: Si Albano ay tumakbo bilang konsehal sa Taguig City noong 2019, ngunit natalo. Noong 2022, siya ay naging pangalawang nominado ng Talino at Galing ng Pinoy Party-List (TGP). Dahil sa Seksyon 8, siya ay hindi pinayagang tumakbo.
• Catalina G. Leonen-Pizarro: Si Pizarro ay tumakbo bilang mayor sa Sudipen, La Union noong 2019, ngunit natalo rin. Noong 2022, siya ay naging unang nominado ng Arts Business and Science Professionals (ABS). Katulad ni Albano, siya ay hindi rin pinayagang tumakbo.

Dahil pareho ang isyu, ang mga kaso nina Albano at Pizarro ay pinagsama. Ang Korte Suprema ay kinailangan magpasya sa mga sumusunod na katanungan:

• Maaari bang magdagdag ang Kongreso ng mga kwalipikasyon maliban sa mga nakasaad sa Saligang Batas?
• Ang Seksyon 8 ba ng R.A. 7941 ay labag sa equal protection clause ng Saligang Batas?

Sa kanilang argumento, sinabi ng Korte Suprema na ang pagbabawal sa mga talunang kandidato ay arbitraryo at walang makatwirang batayan. Binanggit ng Korte ang mga sumusunod:

“Walang malinaw na koneksyon sa pagitan ng kahinaan ng kandidato sa nakaraang halalan at ang posibilidad na ang kanilang pakikilahok ay makakasira sa patakarang nakapaloob sa R.A. No. 7941.”

Dagdag pa rito, sinabi ng Korte na ang pagbabawal ay lumalabag sa karapatan sa due process. Ang mga kwalipikasyon na “natalo” at “nakaraang halalan” ay walang rasyonal na batayan na makakatulong sa layunin ng batas party-list. Idinagdag pa ng Korte:

“Hindi maaring gawing kondisyon ng pagiging karapat-dapat sa pampublikong posisyon ang hindi magandang performance ng isang tao sa nakaraang halalan. Hindi rin maaaring gamitin ang performance na ito para sukatin ang kanyang kakayahan na maglingkod.”

Sa huli, nagpasya ang Korte Suprema na ang Seksyon 8 ng R.A. 7941 ay bahagyang labag sa Saligang Batas.

Ano ang Kahalagahan ng Desisyong Ito?

Ang desisyong ito ay may malaking epekto sa sistema ng party-list. Una, binibigyang-diin nito ang kahalagahan ng pantay na proteksyon ng batas. Hindi dapat hadlangan ang sinuman na maglingkod sa bayan dahil lamang sa sila ay natalo sa nakaraang halalan.

Pangalawa, nililinaw nito ang kapangyarihan ng Kongreso na magtakda ng mga kwalipikasyon. Bagama’t may kapangyarihan ang Kongreso, hindi ito dapat lumabag sa Saligang Batas.

Mga Aral na Dapat Tandaan

• Ang karapatan na mahalal ay isang mahalagang karapatan na dapat protektahan.
• Ang mga restriksyon sa karapatang ito ay dapat na makatwiran at may batayan.
• Ang party-list system ay dapat gamitin upang bigyan ng boses ang marginalized at underrepresented.

Mga Tanong at Sagot

1. Ano ang party-list system?
Ito ay isang sistema ng halalan kung saan ang mga partido at organisasyon ay kumakatawan sa mga sektor ng lipunan upang magkaroon ng representasyon sa Kongreso.

2. Ano ang equal protection clause?
Ito ay isang probisyon sa Saligang Batas na nagbibigay garantiya na lahat ng tao ay dapat tratuhin nang pantay-pantay sa ilalim ng batas.

3. Bakit kinuwestiyon ang Seksyon 8 ng R.A. 7941?
Dahil nagbabawal ito sa mga talunang kandidato na maging nominado ng party-list, na sinasabing labag sa equal protection clause.

4. Ano ang naging desisyon ng Korte Suprema?
Ipinahayag ng Korte Suprema na ang bahagi ng Seksyon 8 na nagbabawal sa mga talunang kandidato ay labag sa Saligang Batas.

5. Ano ang ibig sabihin ng desisyong ito para sa mga politiko?
May pagkakataon pa rin silang makapaglingkod sa bayan sa pamamagitan ng party-list, kahit sila ay natalo sa nakaraang halalan.

6. Ano ang dapat gawin ng mga partido at organisasyon?
Suriin ang kanilang mga proseso ng nominasyon upang matiyak na hindi sila lumalabag sa karapatan sa pantay na proteksyon ng batas.

7. Ano ang epekto ng desisyong ito sa sistema ng halalan?
Maaaring magkaroon ng mas maraming kandidato sa party-list, na magbibigay sa mga botante ng mas maraming pagpipilian.

8. Mayroon bang limitasyon sa kung sino ang pwedeng maging nominee ng party-list?
Mayroon pa ring mga kwalipikasyon at diskwalipikasyon na dapat sundin, tulad ng pagiging miyembro ng partido o organisasyon.

9. Paano kung mayroon akong katanungan tungkol sa party-list system?
Makipag-ugnayan sa isang abogado na may kaalaman sa batas ng halalan.

10. Ano ang dapat kong gawin kung ako ay hindi pinayagang tumakbo dahil sa Seksyon 8?
Kumonsulta sa isang abogado upang malaman ang iyong mga karapatan at ang mga legal na hakbang na maaari mong gawin.

Kung mayroon kang katanungan tungkol sa batas ng eleksyon at kung paano ito makakaapekto sa iyong mga karapatan, huwag mag-atubiling makipag-ugnayan sa ASG Law. Bisitahin ang aming website sa https://www.ph.asglawpartners.com/contact/ o mag-email sa amin sa hello@asglawpartners.com para sa konsultasyon.