Hanggang Kailan ang Kapangyarihan ng COMELEC? Proklamasyon Bilang Susi sa Hurisdiksyon ng HRET

[ G.R. No. 207264, October 22, 2013 ] REGINA ONGSIAKO REYES, PETITIONER, VS. COMMISSION ON ELECTIONS AND JOSEPH SOCORRO B. TAN, RESPONDENTS.

INTRODUKSYON

Isipin ang isang eleksyon kung saan ang nagwagi ay biglang kinukuwestiyon. Maaari bang basta na lamang bawiin ng Commission on Elections (COMELEC) ang kanyang proklamasyon matapos ang halalan? O may limitasyon ba ang kanilang kapangyarihan, lalo na kung naiproklama na ang isang kandidato? Ito ang sentro ng kaso ni Regina Ongsiako Reyes laban sa COMELEC at Joseph Socorro B. Tan, isang kaso na naglilinaw sa hangganan ng kapangyarihan ng COMELEC at kung kailan pumapasok ang House of Representatives Electoral Tribunal (HRET).

Sa madaling sabi, si Reyes ay naiproklamang nanalo sa eleksyon para sa kinatawan ng Marinduque. Ngunit, kinansela ng COMELEC ang kanyang Certificate of Candidacy (COC) bago pa man ang proklamasyon. Ang tanong: tama ba ang COMELEC sa kanilang ginawa, o lumampas na sila sa kanilang hurisdiksyon nang naiproklama na si Reyes?

LEGAL NA KONTEKSTO

Upang mas maintindihan ang kasong ito, mahalagang alamin ang legal na batayan ng kapangyarihan ng COMELEC at HRET. Ayon sa Konstitusyon ng Pilipinas, ang COMELEC ay may kapangyarihang pangasiwaan ang lahat ng batas na may kinalaman sa eleksyon. Kasama rito ang pagpapasya sa mga petisyon na kumukuwestiyon sa COC ng isang kandidato, batay sa Section 78 ng Omnibus Election Code. Ayon sa batas na ito:

“Sec. 78. Petition to deny due course to or cancel a certificate of candidacy. – A verified petition seeking to deny due course or to cancel a certificate of candidacy may be filed by the person exclusively on the ground that any material representation contained therein as required under Section 74 hereof is false.”

Ibig sabihin, maaaring kuwestiyunin ang COC kung may maling impormasyon na nakasaad dito. Ngunit, hindi ito ang buong kwento. Mayroon ding HRET, na ayon din sa Konstitusyon, ay “sole judge of all contests relating to the election, returns, and qualifications of their respective Members” ng Kamara de Representantes.

Ang problema, nagkakasalungat ang kapangyarihan ng COMELEC at HRET. Kailan ba natatapos ang kapangyarihan ng COMELEC at nagsisimula ang sa HRET? Ayon sa umiiral na jurisprudence, ang proklamasyon ng isang kandidato para sa Kongreso ang susing pangyayari. Kapag naiproklama na ang isang kinatawan, ang HRET na ang may eksklusibong hurisdiksyon sa lahat ng mga usapin tungkol sa kanyang eleksyon, kwalipikasyon, at mga resulta.

PAGBUKAS SA KASO

Ang kwento ng kaso ni Reyes ay nagsimula nang maghain si Joseph Socorro B. Tan ng petisyon sa COMELEC upang kanselahin ang COC ni Reyes. Ayon kay Tan, nagkamali umano si Reyes sa pagdeklara ng kanyang citizenship at residency sa kanyang COC.

Bago pa man ang eleksyon noong Mayo 2013, nagdesisyon na ang COMELEC First Division na pabor kay Tan, at kinansela ang COC ni Reyes. Umapela si Reyes sa COMELEC En Banc, ngunit bago pa man ito malutas, idinaos ang eleksyon at naiproklama si Reyes bilang nagwagi.

Ang crucial na pangyayari ay ang proklamasyon. Naiproklama si Reyes noong Mayo 18, 2013. Apat na araw bago nito, noong Mayo 14, 2013, pinal na ng COMELEC En Banc ang desisyon na kanselahin ang COC ni Reyes. Ngunit, ang proklamasyon ay nangyari pa rin.

Dahil dito, kinwestiyon ni Reyes sa Korte Suprema ang kapangyarihan ng COMELEC. Ayon kay Reyes, dahil naiproklama na siya, ang HRET na ang may hurisdiksyon sa kanyang kaso, hindi na ang COMELEC. Iginiit niya na ang proklamasyon ang naglilipat ng hurisdiksyon mula COMELEC patungong HRET.

Sa desisyon ng Korte Suprema, pinanigan nito ang COMELEC. Ayon sa Korte, hindi sapat ang proklamasyon lamang para mawalan ng hurisdiksyon ang COMELEC. Binigyang diin ng Korte na:

“More importantly, we cannot disregard a fact basic in this controversy – that before the proclamation of petitioner on 18 May 2013, the COMELEC En Banc had already finally disposed of the issue of petitioner’s lack of Filipino citizenship and residency via its Resolution dated 14 May 2013. After 14 May 2013, there was, before the COMELEC, no longer any pending case on petitioner’s qualifications to run for the position of Member of the House of Representatives. x x x”

Ayon pa sa Korte, ang proklamasyon ni Reyes ay “without any basis” dahil mayroon nang pinal na desisyon ang COMELEC na kanselahin ang kanyang COC bago pa man siya naiproklama. Dahil dito, ang Korte Suprema ay nagpasyang walang grave abuse of discretion ang COMELEC sa pagpapatuloy ng kaso kahit na naiproklama na si Reyes.

PRAKTICAL NA IMPLIKASYON

Ang kasong Reyes ay nagbibigay linaw sa mahalagang punto tungkol sa hurisdiksyon sa mga kaso ng eleksyon. Hindi awtomatikong nalilipat sa HRET ang hurisdiksyon sa sandaling maiproklama ang isang kandidato. Kung may pinal na desisyon na ang COMELEC bago ang proklamasyon, mananatili ang kapangyarihan ng COMELEC na ipatupad ang desisyong iyon.

Ang desisyong ito ay nagbibigay babala sa mga kandidato na huwag balewalain ang mga kasong kinakaharap nila sa COMELEC. Hindi sapat ang umasa sa proklamasyon upang takasan ang responsibilidad sa mga alegasyon laban sa kanilang kwalipikasyon.

SUSING ARAL

• Pinal na Desisyon Bago Proklamasyon: Kung may pinal na desisyon ang COMELEC na kanselahin ang COC bago ang proklamasyon, may bisa pa rin ang desisyong ito.
• Hindi Sapat ang Proklamasyon: Ang proklamasyon lamang ay hindi garantiya na ang HRET na ang hahawak sa kaso.
• Due Process sa COMELEC: Mahalagang makiisa at ipagtanggol ang sarili sa mga proceedings sa COMELEC.

MGA KARANIWANG TANONG

Tanong 1: Ano ang mangyayari kung naiproklama na ang isang kandidato ngunit kinukuwestiyon pa rin ang kanyang kwalipikasyon?

Sagot: Kung ang pagkuwestiyon ay nagsimula bago ang proklamasyon at may pinal na desisyon na ang COMELEC bago ito, ang COMELEC pa rin ang may hurisdiksyon. Kung ang pagkuwestiyon ay nagsimula pagkatapos ng proklamasyon, o kung walang pinal na desisyon bago ito, ang HRET na ang may hurisdiksyon.

Tanong 2: Ano ang papel ng HRET sa mga kaso ng kwalipikasyon ng mga miyembro ng Kamara de Representantes?

Sagot: Ang HRET ang may “sole judge” sa lahat ng mga kontes na may kinalaman sa eleksyon, resulta, at kwalipikasyon ng mga miyembro ng Kamara de Representantes. Ito ang constitutional tribunal na eksklusibong hahawak sa mga ganitong usapin kapag naiproklama na ang kandidato.

Tanong 3: Bakit mahalaga ang petsa ng proklamasyon sa mga kaso ng eleksyon?

Sagot: Ang proklamasyon ang nagmamarka ng transisyon ng hurisdiksyon mula COMELEC patungong HRET. Ito ang crucial na pangyayari na nagtatakda kung sino ang may kapangyarihang humawak sa kaso.

Tanong 4: Maaari bang balewalain ng isang Board of Canvassers ang desisyon ng COMELEC En Banc?

Sagot: Hindi. Ang Provincial Board of Canvassers (PBOC) ay mas mababang lupon kaysa sa COMELEC En Banc. Hindi maaaring basta na lamang balewalain ng PBOC ang pinal na desisyon ng COMELEC En Banc.

Tanong 5: Ano ang dapat gawin ng isang kandidato kung kinansela ang kanyang COC ngunit naiproklama pa rin siya?

Sagot: Dapat pa rin niyang harapin ang kaso sa tamang forum, na maaaring sa Korte Suprema kung ang COMELEC pa ang may hurisdiksyon, o sa HRET kung ito na ang may hurisdiksyon. Hindi dapat balewalain ang legal na proseso.

Naranasan mo ba ang ganitong sitwasyon o may katanungan ka pa tungkol sa hurisdiksyon ng COMELEC at HRET? Ang ASG Law ay may mga abogado na eksperto sa election law at handang tumulong sa iyo.

Para sa konsultasyon, makipag-ugnayan sa amin sa hello@asglawpartners.com o mag-contact dito.

Disclaimer: Ang artikulong ito ay para sa impormasyon lamang at hindi dapat ituring na legal advice. Kumunsulta sa abogado para sa legal advice batay sa iyong particular na sitwasyon.