Batas Party-List: Bakit Mahalaga ang Listahan ng mga Nominee?

G.R. No. 207026, August 06, 2013

Sa sistemang party-list, hindi lamang partido ang mahalaga, kundi pati na rin ang mga indibidwal na kumakatawan dito. Ipinapakita ng kasong COCOFED v. COMELEC na ang pagiging pormalidad ng listahan ng mga nominee ay hindi lamang basta teknikalidad, kundi isang mahalagang elemento para sa maayos na eleksyon at representasyon.

INTRODUKSYON

Isipin ang isang eleksyon kung saan bumoboto ka hindi lamang para sa partido, kundi para rin sa mga taong ilalagay nila sa pwesto. Ito ang diwa ng party-list system sa Pilipinas. Ngunit paano kung ang isang partido ay hindi nagsumite ng kumpletong listahan ng mga taong ito? Maaari ba itong maging dahilan para hindi sila payagang lumahok sa eleksyon? Ito ang sentro ng kaso ng COCOFED-Philippine Coconut Producers Federation, Inc. laban sa Commission on Elections (COMELEC). Sa kasong ito, hinamon ng COCOFED ang desisyon ng COMELEC na kanselahin ang kanilang accreditation dahil hindi sila nakapagsumite ng listahan ng hindi bababa sa limang nominee para sa party-list elections. Ang pangunahing tanong dito: Gaano kahalaga ang pagsunod sa patakaran ng pagsumite ng kumpletong listahan ng mga nominee sa party-list system?

KONTEKSTONG LEGAL

Ang party-list system ay nilikha sa pamamagitan ng Republic Act No. 7941, o mas kilala bilang Party-List System Act. Layunin nito na bigyan ng representasyon sa Kongreso ang mga marginalized at underrepresented sectors ng lipunan. Ayon sa Seksyon 8 ng batas na ito:

“Section 8. Nomination of Party-List Representatives. Each registered party, organization or coalition shall submit to the COMELEC not later than forty-five (45) days before the election a list of names, not less than five (5), from which party-list representatives shall be chosen in case it obtains the required number of votes.”

Malinaw sa batas na “dapat” magsumite ang bawat partido ng listahan ng “hindi bababa sa lima” na nominee. Ang salitang “dapat” ay nagpapahiwatig ng mandatoryong obligasyon. Hindi ito opsyon, kundi isang kinakailangan. Ang layunin ng pagsumite ng listahan na ito ay hindi lamang para sa pormalidad. Ito ay mahalaga upang malaman ng mga botante kung sino ang mga posibleng kumatawan sa kanila sa Kongreso kung sakaling manalo ang partido. Nauna nang nilinaw ng Korte Suprema sa kasong Lokin, Jr. v. Commission on Elections ang kahalagahan ng kumpletong listahan para sa karapatan ng mga botante na pumili nang may kaalaman.

PAGHIMAY NG KASO

Nais lumahok ang COCOFED sa party-list elections noong 2013. Nagsumite sila ng kanilang intensyon na lumahok at nagbigay lamang ng dalawang nominee. Binigyang-diin ng COMELEC sa COCOFED na kulang ang kanilang isinumite dahil kailangan ay hindi bababa sa lima. Kalaunan, kinansela ng COMELEC ang registration ng COCOFED dahil sa iba’t ibang kadahilanan, kasama na ang hindi pagsunod sa requirement na limang nominee. Bagama’t nakasama pa rin ang pangalan ng COCOFED sa balota dahil sa status quo ante order ng Korte Suprema, pagkatapos ng eleksyon, kinumpirma ng COMELEC ang pagkansela ng kanilang registration.

Umapela ang COCOFED sa Korte Suprema, iginigiit na nagkamali ang COMELEC. Ilan sa mga argumento nila:

• Hindi sila nabigyan ng sapat na pagkakataon na magpaliwanag o magsumite ng dagdag na nominee.
• May “good faith” sila sa paniniwalang sapat na ang dalawang nominee at maaari pa itong remedyohan.
• Nilabag ang kanilang karapatan sa equal protection dahil may ibang party-list na hindi rin nagsumite ng limang nominee ngunit pinayagan.

Ngunit hindi kinatigan ng Korte Suprema ang COCOFED. Ayon sa Korte, hindi moot ang kaso kahit nakalahok na ang COCOFED sa eleksyon dahil ang isyu ng validity ng registration ay nananatiling importante para sa susunod na eleksyon. Sa desisyon ng Korte Suprema, pinanigan nila ang COMELEC. Narito ang ilan sa mga mahahalagang punto ng kanilang desisyon:

“COCOFED’s failure to submit a list of five nominees, despite ample opportunity to do so before the elections, is a violation imputable to the party under Section 6(5) of RA No. 7941.”

Ipinaliwanag pa ng Korte na:

“The use of these terms together is a plain indication of legislative intent to make the statutory requirement mandatory for the party to undertake…COCOFED cannot now claim good faith, much less dictate its own terms of compliance.”

Binigyang-diin din ng Korte ang kahalagahan ng listahan ng mga nominee para sa karapatan ng publiko na makapili nang may kaalaman. Ang publikasyon ng listahan ay nagbibigay-daan sa mga botante na makilala ang mga indibidwal na nasa likod ng partido at magdesisyon kung karapat-dapat ba silang suportahan.

PRAKTIKAL NA IMPLIKASYON

Ang desisyon sa kasong COCOFED v. COMELEC ay nagpapakita ng malinaw na mensahe: Ang mga patakaran sa party-list system, lalo na ang tungkol sa pagsumite ng listahan ng mga nominee, ay dapat sundin nang mahigpit. Hindi ito basta suhestiyon lamang, kundi mandatoryong requirement. Para sa mga party-list organizations, ito ay paalala na ang pagiging kumpleto at tamang pagsunod sa mga requirements ng COMELEC ay kritikal para sa kanilang paglahok sa eleksyon. Ang hindi pagsunod ay maaaring magresulta sa pagkansela ng registration at pagbabawal na lumahok sa mga susunod na eleksyon.

Para naman sa mga botante, pinoprotektahan ng desisyong ito ang kanilang karapatan na makapili nang may sapat na impormasyon. Sa pamamagitan ng pagiging mandatory ng pagsumite ng listahan ng mga nominee, masisiguro na may transparency at accountability sa party-list system.

MGA MAHAHALAGANG ARAL

• Mahalaga ang Pagsunod sa Batas: Hindi dapat balewalain ang mga requirements ng batas, lalo na pagdating sa eleksyon. Ang pagsunod sa Section 8 ng RA 7941 ay hindi opsyon, kundi obligasyon.
• Transparency sa Party-List System: Ang pagsumite ng listahan ng mga nominee ay hindi lamang teknikalidad. Ito ay para matiyak na may transparency at malalaman ng publiko kung sino ang mga taong posibleng kumatawan sa kanila.
• Karapatan ng Botante na Malaman: Pinoprotektahan ng desisyon na ito ang karapatan ng mga botante na magkaroon ng sapat na impormasyon para makapamili nang tama.

MGA KARANIWANG TANONG (FAQ)

1. Bakit kailangan ng limang nominee sa party-list?
Ayon sa batas (RA 7941), kailangan ang hindi bababa sa limang nominee para matiyak na may sapat na bilang ng potensyal na kinatawan kung manalo ang partido. Ito rin ay para sa transparency at para malaman ng publiko kung sino ang mga posibleng representante.

2. Ano ang mangyayari kung hindi makapagsumite ng limang nominee ang isang party-list?
Base sa kasong COCOFED, maaaring kanselahin ng COMELEC ang registration ng partido at hindi sila payagang lumahok sa eleksyon.

3. Maaari bang magdagdag ng nominee pagkatapos ng deadline?
Hindi na maaari, maliban na lamang kung may valid substitution dahil sa pagkamatay, pag-withdraw, o incapacitation ng nominee. Ngunit sa kasong COCOFED, ang pagdagdag ng nominee pagkatapos ng eleksyon ay hindi pinahintulutan.

4. Ano ang epekto ng desisyong ito sa ibang party-list organizations?
Ang desisyong ito ay magsisilbing babala sa lahat ng party-list organizations na dapat nilang sundin ang lahat ng requirements ng COMELEC, kasama na ang pagsumite ng kumpletong listahan ng mga nominee.

5. Paano kung may madiskwalipika sa listahan ng mga nominee?
Ayon sa Korte Suprema sa Atong Paglaum case, hindi otomatikong madidiskwalipika ang buong partido kung may madiskwalipika sa mga nominee, basta’t may natitirang kahit isang qualified nominee.

6. Ano ang dapat gawin ng isang party-list kung kulang pa sa limang nominee?
Dapat siguraduhin ng partido na magsumite ng hindi bababa sa limang qualified nominees bago ang deadline na itinakda ng COMELEC. Kung nahihirapan, dapat agad kumunsulta sa legal counsel.

Para sa mas malalim na pag-unawa sa batas party-list at mga regulasyon ng COMELEC, eksperto ang ASG Law dito. Kung kayo ay may katanungan o nangangailangan ng konsultasyon, huwag mag-atubiling makipag-ugnayan sa amin. Mag-email sa hello@asglawpartners.com o makipag-ugnayan dito.