Nililinaw ng kasong ito na ang karapatan sa madaliang paglilitis ay hindi lamang nasusukat sa haba ng panahon, kundi pati na rin sa mga dahilan ng pagkaantala. Pinoprotektahan nito ang mga akusado laban sa mga pagkaantalang walang makatwirang dahilan. Tinalakay dito kung nilabag ba ang karapatan ng mga akusado dahil sa tagal ng imbestigasyon, at nagbigay linaw ang Korte Suprema kung paano dapat bilangin ang mga panahon ng imbestigasyon para sa pagtukoy ng madaliang paglilitis.

Imbestigasyon, Naantala; Hustisya, Nalilimutan?: Pagtimbang sa Karapatan sa Madaliang Paglilitis

Ang kasong ito ay nagmula sa pagkakadawit ng mga petisyuner sa isang proyekto ng Department of Environment and Natural Resources (DENR) na tinawag na Pola Watershed, na pinondohan ng Asian Development Bank. Sila ay itinalaga bilang mga miyembro ng Technical Inspection Committee na nagbabantay sa proyekto at nagtitiyak na ang kontratista ay tumutupad sa mga obligasyon nito. Ngunit kalaunan, lumabas ang mga iregularidad sa proyekto, at nagsimula ang mahabang proseso ng imbestigasyon.

Noong 2001, nagsagawa ng fact-finding investigation ang DENR. Pagkatapos, noong 2013 pa naihain ang reklamo sa Office of the Ombudsman (Ombudsman). Inireklamo sila ng Field Investigation Office (FIO) ng Ombudsman, at noong 2017 pa naisampa ang mga kaso sa Sandiganbayan (SB). Dahil dito, nagmosyon ang mga petisyuner na ibasura ang kaso dahil umano’y labag ito sa kanilang karapatan sa madaliang paglilitis. Ayon sa kanila, inabot ng halos 16 na taon bago naisampa ang kaso laban sa kanila.

Ngunit, ibinasura ng SB ang kanilang mosyon, na sinang-ayunan din ng Korte Suprema. Ayon sa Korte Suprema, hindi dapat isama sa pagbilang ng panahon ang fact-finding investigation ng DENR dahil hindi pa ito adversarial sa puntong ito. Sinabi rin ng Korte Suprema na makatwiran ang halos apat na taon na ginugol ng Ombudsman sa preliminary investigation dahil marami ang mga respondent sa kaso, malaki ang proyekto, at teknikal ang mga usapin dito.

Ang karapatan sa madaliang paglilitis ay nakasaad sa Section 16, Article III ng 1987 Philippine Constitution. Hindi lamang ito para sa mga akusado sa kriminal na kaso, kundi para sa lahat ng mga partido sa lahat ng uri ng kaso. Ang pagkaantala ay dapat na “vexatious, capricious, and oppressive” bago masasabing nilabag ang karapatan. Kinakailangan ding isaalang-alang ang haba ng pagkaantala, dahilan ng pagkaantala, paggiit o hindi paggiit ng akusado sa kanyang karapatan, at ang perwisyong idinulot ng pagkaantala.

Section 16. All persons shall have the right to a speedy disposition of their cases before all judicial, quasi-judicial, or administrative bodies.

Idinagdag pa ng Korte Suprema na ang pagkawala umano ng mga dokumento sa DENR ay hindi lamang dahil sa tagal ng panahon, kundi dahil din sa mga pananalasa ng bagyo at mga anay. Mahalagang tandaan na ang mga pangyayaring ito ay naganap noong fact-finding stage pa lamang, kaya hindi ito isinasaalang-alang sa pagtukoy ng inordinate delay.

Sa desisyon ng Korte Suprema, sinabi nitong hindi nagmalabis ang Sandiganbayan sa pagpapasya na hindi nilabag ang karapatan ng mga petisyuner sa madaliang paglilitis. Iginiit na ang grave abuse of discretion ay ang kapritsoso at arbitraryong paggamit ng paghuhusga na katumbas ng kawalan ng hurisdiksyon. Sa madaling salita, ang pag-abuso sa diskresyon ay dapat na malinaw at sobra-sobra upang ituring na pag-iwas sa positibong tungkulin.

Ano ang pangunahing isyu sa kasong ito?	Kung nilabag ba ang karapatan ng mga petisyuner sa madaliang paglilitis dahil sa tagal ng imbestigasyon sa kanila.
Ano ang inordinate delay?	Ang sobrang pagkaantala sa pagresolba ng kaso, na lumalabag sa karapatan ng akusado sa madaliang paglilitis.
Bakit hindi isinama sa pagbilang ang fact-finding investigation?	Dahil hindi pa adversarial ang proseso sa puntong ito, at hindi pa tiyak kung kakasuhan ba ang mga respondent.
Ano ang apat na salik na dapat isaalang-alang sa pagtukoy ng inordinate delay?	Haba ng pagkaantala, dahilan ng pagkaantala, paggiit o hindi paggiit ng akusado sa kanyang karapatan, at ang perwisyong idinulot ng pagkaantala.
Ano ang basehan para masabing nagkaroon ng ‘grave abuse of discretion’?	Kung ang pagpapasya ay kapritsoso, arbitraryo, at nagpapakita ng pag-iwas sa positibong tungkulin.
Bakit sinabing makatwiran ang apat na taon na ginugol ng Ombudsman?	Dahil marami ang mga respondent, malaki ang proyekto, at teknikal ang mga usapin.
Paano nakaapekto sa desisyon ang pagkawala ng mga dokumento sa DENR?	Hindi ito gaanong nakaapekto dahil nangyari ito sa fact-finding stage pa lamang, at dahil hindi lang panahon ang dahilan ng pagkawala, kundi pati na rin ang bagyo at anay.
Ano ang kahalagahan ng karapatan sa madaliang paglilitis?	Pinoprotektahan nito ang mga akusado laban sa matagal at hindi makatwirang paglilitis, na maaaring magdulot ng pagkabahala at perwisyo sa kanilang depensa.

Ang kasong ito ay nagpapaalala na ang karapatan sa madaliang paglilitis ay isang mahalagang proteksyon para sa mga akusado. Gayunpaman, hindi ito absolute, at kinakailangan itong timbangin laban sa iba pang mga interes, tulad ng pangangailangan para sa masusing imbestigasyon at paglilitis. Mahalaga ang mga legal na pamamaraan para maprotektahan ang ating mga karapatan.

For inquiries regarding the application of this ruling to specific circumstances, please contact ASG Law through contact or via email at frontdesk@asglawpartners.com.

Disclaimer: This analysis is provided for informational purposes only and does not constitute legal advice. For specific legal guidance tailored to your situation, please consult with a qualified attorney.
Source: Wilfredo M. Bautista, et al. vs. Sandiganbayan, G.R. Nos. 238579-80, July 24, 2019