Pagkukulang sa ‘Chain of Custody’ Nagresulta sa Pagpapalaya sa Akusado sa Kasong Droga

[G.R. No. 192432, June 23, 2014] PEOPLE OF THE PHILIPPINES, PLAINTIFF-APPELLEE, VS. LARRY MENDOZA Y ESTRADA, ACCUSED-APPELLANT.

Sa isang lipunang pilit na nilalabanan ang salot ng iligal na droga, ang bawat detalye sa proseso ng pagdakip at paglilitis ay mahalaga. Isang maliit na pagkakamali, lalo na sa paghawak ng ebidensya, ay maaaring magpabago sa takbo ng kaso. Ito ang malinaw na aral mula sa kaso ng People of the Philippines v. Larry Mendoza y Estrada, kung saan pinawalang-sala ng Korte Suprema ang akusado dahil sa kapabayaan ng mga awtoridad sa pagpapanatili ng ‘chain of custody’ ng umano’y shabu.

Ang kasong ito ay nagpapaalala sa ating lahat, lalo na sa mga law enforcement agents, prosecutors, at maging sa mga ordinaryong mamamayan, na sa usapin ng iligal na droga, hindi sapat ang basta mahuli ang suspek. Kailangan na masiguro na ang proseso mula sa pagkahuli hanggang sa paglilitis ay walang bahid ng pagdududa, lalo na pagdating sa integridad ng ebidensya.

Ang ‘Chain of Custody’ at ang Batas

Ano nga ba ang ‘chain of custody’ at bakit ito napakahalaga? Sa simpleng pananalita, ito ang talaan ng pagkakasunod-sunod kung paano nahawakan, naimbak, at nailipat ang ebidensya mula sa oras na ito ay nakumpiska hanggang sa ito ay maipakita sa korte. Layunin nito na masiguro na ang ebidensyang ipinresenta sa korte ay eksaktong pareho sa orihinal na ebidensya na nakumpiska sa suspek, at walang nangyaring pagpapalit, pagdaragdag, o kontaminasyon.

Sa ilalim ng Republic Act No. 9165, o ang Comprehensive Dangerous Drugs Act of 2002, mahigpit na binibigyang diin ang kahalagahan ng ‘chain of custody’ sa mga kaso ng iligal na droga. Ayon sa Seksyon 21(1) ng batas, ang arresting team na unang humawak sa droga ay dapat, pagkatapos mismo ng pagkumpiska, magsagawa ng pisikal na imbentaryo at kunan ng litrato ang mga ito sa harap mismo ng akusado o kanyang representante, kasama ang isang representante mula sa media, Department of Justice (DOJ), at isang elected public official. Ang lahat ng ito ay kinakailangang pumirma sa kopya ng imbentaryo.

Mismong ang Implementing Rules and Regulations (IRR) ng RA 9165 ay naglilinaw na ang pisikal na imbentaryo at pagkuha ng litrato ay dapat gawin sa mismong lugar kung saan isinagawa ang search warrant, o sa pinakamalapit na presinto ng pulis o opisina ng arresting team. Gayunpaman, kinikilala rin ng batas na maaaring magkaroon ng pagkakataon na hindi masunod ang mga rekisitos na ito, basta’t may ‘justifiable grounds’ at napapanatili pa rin ang integridad at evidentiary value ng ebidensya. Ngunit, ang pagpapaliwanag at pagpapatunay ng ‘justifiable grounds’ na ito ay nakaatang sa panig ng prosekusyon.

Kung bakit napakahalaga ang ‘chain of custody’ ay dahil ang mismong droga ang corpus delicti, o ang katawan ng krimen, sa mga kaso ng iligal na droga. Kung hindi mapapatunayan nang walang pag-aalinlangan na ang ipinresentang droga sa korte ay ang mismong droga na nakumpiska sa akusado, mahihirapan ang prosekusyon na mapatunayan ang kaso laban sa akusado.

Ang Kwento ng Kaso ni Larry Mendoza

Sa kasong People v. Larry Mendoza, si Larry Mendoza ay nahuli sa isang buy-bust operation sa Binangonan, Rizal noong Agosto 28, 2007. Ayon sa mga pulis, nagbenta umano si Mendoza ng shabu sa isang poseur buyer na pulis, at nakumpiskahan pa siya ng karagdagang shabu nang kapkapan.

Kinaharap ni Mendoza ang dalawang kaso: pagbebenta ng iligal na droga (Section 5 ng RA 9165) at pag-aari ng iligal na droga (Section 11 ng RA 9165). Sa Regional Trial Court (RTC), napatunayang guilty si Mendoza at hinatulan ng habambuhay na pagkabilanggo at malaking multa.

Umapela si Mendoza sa Court of Appeals (CA), ngunit pinagtibay ng CA ang desisyon ng RTC. Hindi sumuko si Mendoza at umakyat siya sa Korte Suprema.

Sa Korte Suprema, iginiit ni Mendoza na hindi napatunayan nang sapat na walang pagdududa ang kanyang pagkakasala. Pangunahing argumento niya ang kapabayaan ng mga pulis sa pagsunod sa mga alituntunin ng Section 21 ng RA 9165, partikular na ang ‘chain of custody’.

Sa kanilang desisyon, sinuri ng Korte Suprema ang mga testimonya at ebidensya. Napansin ng Korte ang ilang kapansin-pansing pagkukulang sa panig ng prosekusyon:

• Kawalan ng Presensya ng Kinatawan Mula sa Media, DOJ, o Elected Public Official: Hindi napatunayan ng prosekusyon na mayroong presensya ng mga kinatawang ito sa panahon ng pagkumpiska at imbentaryo ng droga, isang rekisito ng Section 21. Bagamat sinabi ng mga pulis na minarkahan nila agad ang mga sachet ng shabu, hindi malinaw kung ginawa ito sa harap ng akusado at ng mga kinatawang dapat sana ay naroon.
• Walang Pisikal na Imbentaryo na Naipakita: Hindi nakapagpresenta ang prosekusyon ng pisikal na imbentaryo ng nakumpiskang droga. Ito ay isang malaking pagkukulang dahil ang imbentaryo ang magpapatunay na talagang may nakumpiskang droga mula sa akusado.
• Hindi Agarang Pagkuha ng Litrato sa Lugar ng Pagkumpiska: Bagamat sinabi na kinunan ng litrato ang droga sa presinto, hindi naipaliwanag kung bakit hindi ito ginawa agad sa lugar kung saan nakumpiska ang droga. Ang agarang pagkuha ng litrato sa lugar mismo sana ang mas magpapatibay sa identidad ng ebidensya.

Binigyang diin ng Korte Suprema ang kahalagahan ng ‘insulating presence’ ng mga kinatawan mula sa media, DOJ, at elected public official para maiwasan ang anumang pagdududa sa integridad ng operasyon. Ayon sa Korte, Without the insulating presence of the representative from the media or the Department of Justice, or any elected public official during the seizure and marking of the sachets of shabu, the evils of switching, “planting” or contamination of the evidence… again reared their ugly heads as to negate the integrity and credibility of the seizure and confiscation…

Dahil sa mga kapansin-pansing pagkukulang na ito, at dahil hindi nakapagbigay ng sapat na paliwanag ang prosekusyon para sa mga non-compliance na ito, ibinabaliktad ng Korte Suprema ang desisyon ng CA at RTC. Pinawalang-sala si Larry Mendoza dahil sa ‘reasonable doubt’.

Ayon pa sa Korte Suprema, the presumption of regularity of performance of official duty stands only when no reason exists in the records by which to doubt the regularity of the performance of official duty. And even in that instance the presumption of regularity will not be stronger than the presumption of innocence in favor of the accused. Otherwise, a mere rule of evidence will defeat the constitutionally enshrined right to be presumed innocent.

Ano ang Kahalagahan Nito Para sa Atin?

Ang kaso ni Larry Mendoza ay nagtuturo ng ilang mahahalagang aral, lalo na sa konteksto ng kampanya laban sa iligal na droga:

• Mahalaga ang Detalye sa ‘Chain of Custody’: Hindi basta formalidad lamang ang ‘chain of custody’. Ito ay isang kritikal na proseso na dapat sundin nang mahigpit upang masiguro ang integridad ng ebidensya at maprotektahan ang karapatan ng akusado.
• Hindi Sapat ang Presumption of Regularity: Hindi dapat basta umasa ang prosekusyon sa ‘presumption of regularity’ sa performance of official duty ng mga pulis. Kung mayroong kapansin-pansing pagkukulang sa proseso, kinakailangan itong ipaliwanag at patunayan nang sapat. Hindi mas mataas ang ‘presumption of regularity’ kaysa sa ‘presumption of innocence’ ng akusado.
• Proteksyon sa Karapatan ng Akusado: Ang desisyong ito ay nagpapakita na seryoso ang Korte Suprema sa pagprotekta sa karapatan ng mga akusado, lalo na sa mga kasong may kinalaman sa iligal na droga. Hindi dapat basta makulong ang isang tao dahil lamang nahuli siya; kailangan na mapatunayan ang kanyang pagkakasala nang walang pag-aalinlangan at sa pamamagitan ng prosesong naaayon sa batas.

Mga Mahalagang Aral

• Sa mga kaso ng iligal na droga, ang ‘chain of custody’ ay hindi lamang isang teknikalidad, kundi isang pundamental na rekisito para sa isang matagumpay na prosekusyon.
• Ang kapabayaan sa pagsunod sa ‘chain of custody’ ay maaaring maging sanhi ng pagpapawalang-sala sa akusado, kahit pa may iba pang ebidensya.
• Ang mga law enforcement agents ay dapat masigurong sinusunod nila ang lahat ng alituntunin sa Section 21 ng RA 9165, kasama na ang presensya ng mga kinatawan mula sa media, DOJ, at elected public official.
• Ang prosekusyon ay may responsibilidad na patunayan na walang kapabayaan sa ‘chain of custody’ at kung mayroon man, dapat may sapat silang paliwanag.
• Ang karapatan ng akusado sa ‘presumption of innocence’ ay laging mas matimbang kaysa sa ‘presumption of regularity’ ng mga awtoridad.

Mga Madalas Itanong (FAQs)

1. Ano ang mangyayari kung hindi nasunod ang lahat ng requirements sa Section 21 ng RA 9165?
Hindi awtomatikong invalidated ang seizure, ngunit kinakailangan ng prosekusyon na magpaliwanag ng ‘justifiable grounds’ para sa non-compliance at patunayan na napanatili pa rin ang integridad ng ebidensya.

2. Ano ang papel ng media, DOJ representative, at elected public official sa buy-bust operation?
Ang kanilang presensya ay ‘insulating mechanism’ para masiguro ang transparency at maiwasan ang anumang pagdududa sa integridad ng operasyon at ng ebidensya.

3. Maaari bang mapawalang-sala ang isang akusado kahit guilty talaga siya kung may problema sa ‘chain of custody’?
Oo, posible. Sa sistema ng hustisya sa Pilipinas, mas mabuti nang mapalaya ang isang guilty kaysa makulong ang isang inosente. Kung may ‘reasonable doubt’ dahil sa problema sa ebidensya, maaaring mapawalang-sala ang akusado.

4. Ano ang dapat gawin ng isang akusado kung sa tingin niya ay may pagkukulang sa ‘chain of custody’ sa kanyang kaso?
Dapat agad itong ipaalam sa kanyang abogado. Ang abogado ang siyang mag-aaral ng kaso at magdedetermina kung may sapat na basehan para kwestyunin ang ‘chain of custody’ at maghain ngMotion to Acquit.

5. Para sa mga law enforcement agents, ano ang pinakamahalagang takeaway mula sa kasong ito?
Ang mahigpit na pagsunod sa Section 21 ng RA 9165 at ang tamang dokumentasyon ng ‘chain of custody’ ay kritikal. Hindi sapat ang mahuli ang suspek; kailangan na masiguro na ang kaso ay matibay sa korte.

Naranasan mo ba o ng iyong mahal sa buhay ang ganitong sitwasyon? Huwag mag-atubiling humingi ng tulong legal. Ang ASG Law ay may mga abogado na eksperto sa mga kaso ng iligal na droga at handang tumulong sa iyo. Para sa konsultasyon, maaari kang mag-email sa amin sa hello@asglawpartners.com o makipag-ugnayan dito.