Limitasyon ng Korte sa Discretion ng Prosecutor sa Preliminary Investigation

G.R. No. 160316, September 02, 2013

Sa pang-araw-araw na buhay, madalas tayong humaharap sa mga hindi pagkakaunawaan o alitan. Kapag ang mga alitan na ito ay umabot sa punto na maaaring lumabag sa batas, mahalaga na malaman natin ang proseso kung paano ito inaasikaso ng sistema ng hustisya. Ang kasong Punzalan v. Plata ay nagbibigay-linaw sa isa sa mga kritikal na yugto na ito: ang preliminary investigation at ang lawak ng kapangyarihan ng prosecutor dito. Ipinapakita ng kasong ito na bagama’t may karapatan ang bawat isa na dumulog sa korte, hindi nangangahulugan na lahat ng reklamo ay dapat umakyat sa paglilitis. May mga mekanismo sa loob ng sistema na nagsisiguro na ang mga kasong walang sapat na batayan ay hindi na magpapatuloy, upang maiwasan ang pag-aksaya ng oras at resources ng korte, at maprotektahan din ang mga akusado mula sa walang basehang demanda.

Ang Discretion ng Prosecutor at Preliminary Investigation

Ang preliminary investigation ay isang mahalagang hakbang sa sistema ng kriminal na hustisya ng Pilipinas. Ito ay isang pagsisiyasat na isinasagawa ng prosecutor upang matukoy kung may sapat na dahilan (probable cause) upang magsampa ng kasong kriminal sa korte. Ang konsepto ng “probable cause” ay nangangahulugan ng sapat na katibayan na, kung paniniwalaan, ay magtuturo na may krimen na nagawa at malamang na ang akusado ang gumawa nito. Hindi ito nangangailangan ng absolute certainty, ngunit kailangan na may matibay na basehan upang paniwalaan na may krimen na naganap.

Ayon sa Rule 110, Section 5 ng Rules of Court, ang prosecution ng mga kasong kriminal ay nasa ilalim ng direksyon at kontrol ng public prosecutor. Ibig sabihin, ang prosecutor ang may malawak na discretion o pagpapasya kung sasampahan ba ng kaso ang isang tao o hindi. Binibigyan ng batas ang prosecutor ng kapangyarihang ito upang maiwasan ang malicious o walang basehang prosecution. Sa kasong Crespo v. Mogul, idiniin ng Korte Suprema na ang pag-iinstityo ng kasong kriminal ay nakasalalay sa “sound discretion” ng prosecutor. Maaaring i-file o hindi i-file ng prosecutor ang reklamo, depende sa kung sa kanyang opinyon ay sapat ang ebidensya upang mapatunayan ang guilt ng akusado beyond reasonable doubt. Sabi nga ng Korte:

“It is a cardinal principle that all criminal actions either commenced by a complaint or by information shall be prosecuted under the direction and control of the fiscal. The institution of a criminal action depends upon the sound discretion of the fiscal. He may or may not file the complaint or information, follow or not follow that presented by the offended party, according to whether the evidence in his opinion, is sufficient or not to establish the guilt of the accused beyond reasonable doubt.”

Maliban sa Crespo v. Mogul, sa kaso naman ng Roberts, Jr. v. Court of Appeals, binigyang-diin din ng Korte Suprema ang limitasyon ng kapangyarihan ng korte na makialam sa discretion ng prosecutor. Hindi dapat basta-basta panghimasukan ng korte ang ginagawang pagpapasya ng prosecutor maliban na lamang kung mayroong “grave abuse of discretion”. Ang “grave abuse of discretion” ay nangangahulugan ng kapritsoso at arbitraryong paggamit ng discretion, na halos katumbas na ng kawalan ng jurisdiction.

Ang Kwento ng Kasong Punzalan v. Plata

Ang kaso ay nag-ugat sa alitan ng magkapitbahay na pamilya Punzalan at Plata sa Mandaluyong City. Nagsimula ang gulo noong Agosto 13, 1997, nang ma-aksidente umanong mabaril si Rainier Punzalan sa hita sa gitna ng kaguluhan sa pagitan ng grupo ng mga Punzalan at ng kasambahay ng mga Plata na si Dencio dela Peña. Pagkatapos ng insidente, nagkanya-kanyang sampahan ng kaso ang magkabilang panig.

Nagsampa si Rainier ng kasong Attempted Homicide laban kay Michael Plata at Illegal Possession of Firearms laban kay Robert Cagara (driver ng mga Plata). Samantala, ang mga Plata naman, kasama ang iba pa, ay nagsampa ng maraming reklamo laban sa mga Punzalan at iba pa sa Office of the City Prosecutor ng Mandaluyong, kabilang ang:

• Slight Physical Injuries
• Grave Oral Defamation (maraming counts)
• Grave Threats (maraming counts)
• Attempted Murder
• Malicious Mischief
• Robbery

Sa preliminary investigation, ibinasura ng City Prosecutor ang lahat ng reklamo ng mga Plata dahil sa kakulangan ng sapat na batayan. Ayon sa prosecutor, walang sapat na ebidensya upang mapatunayan ang mga paratang. Umapela ang mga Plata sa Department of Justice (DOJ). Noong una, pinaboran ng DOJ ang mga Plata at inutusan ang prosecutor na magsampa ng impormasyon sa korte para sa ilang kaso, kabilang ang Slight Oral Defamation, Light Threats, Attempted Homicide, Malicious Mischief, at Theft.

Gayunpaman, sa motion for reconsideration ng mga Punzalan, binawi ng DOJ ang naunang desisyon nito. Kinatigan ng DOJ ang orihinal na resolusyon ng City Prosecutor na walang probable cause para sa mga kaso. Muling umapela ang mga Plata, sa pagkakataong ito sa Court of Appeals (CA). Binaliktad ng CA ang DOJ at ibinalik ang naunang order ng DOJ na magsampa ng impormasyon laban sa mga Punzalan. Ayon sa CA, may sapat na probable cause sa mga reklamo ng mga Plata. Hindi sumang-ayon ang mga Punzalan at umakyat sila sa Korte Suprema.

Sa Korte Suprema, kinatigan ang mga Punzalan. Pinanigan ng Korte Suprema ang DOJ at binawi ang desisyon ng CA. Ayon sa Korte Suprema, hindi nagpakita ng “grave abuse of discretion” ang DOJ nang baliktarin nito ang kanyang unang desisyon at ibasura ang kaso. Idiniin ng Korte Suprema na ang pagtukoy ng probable cause ay nasa discretion ng prosecutor at hindi dapat basta-basta makialam ang korte maliban kung may malinaw na “grave abuse of discretion”. Sinabi ng Korte na:

“Thus, the rule is that this Court will not interfere in the findings of the DOJ Secretary on the insufficiency of the evidence presented to establish probable cause unless it is shown that the questioned acts were done in a capricious and whimsical exercise of judgment evidencing a clear case of grave abuse of discretion amounting to lack or excess of jurisdiction.”

Binigyang-diin ng Korte Suprema na tama ang DOJ sa pagbasura sa mga reklamo ng mga Plata. Para sa Attempted Murder, sinabi ng DOJ na sakop na ito ng ibang kaso. Para sa iba pang reklamo, sinabi ng DOJ na mahina ang ebidensya at hindi sapat para makabuo ng probable cause. Kabilang dito ang Oral Defamation, kung saan ayon sa DOJ, maaaring nasabi ni Rosalinda Punzalan ang mga umano’y defamatory statements dahil sa galit at shock matapos masaktan ang kanyang anak. Para sa Malicious Mischief at Theft, sinabi ng DOJ na walang eyewitness na nagpapatunay na ang mga Punzalan ang gumawa nito.

Praktikal na Implikasyon ng Kaso

Ang Punzalan v. Plata ay nagpapaalala sa atin ng ilang mahahalagang aral:

• Discretion ng Prosecutor: Malawak ang discretion ng prosecutor sa pagtukoy ng probable cause. Hindi basta-basta makikialam ang korte sa discretion na ito maliban kung may “grave abuse of discretion”. Ito ay nagbibigay proteksyon laban sa mga walang basehang reklamo.
• Limitasyon ng Judicial Review: Hindi dapat gamitin ang korte bilang extension ng preliminary investigation. Ang korte ay hindi dapat maging “trier of facts” sa yugto ng preliminary investigation. Ang judicial review ay limitado lamang sa pagtukoy kung may “grave abuse of discretion”.
• Kahalagahan ng Ebidensya: Mahalaga ang sapat at credible na ebidensya sa preliminary investigation. Hindi sapat ang puro alegasyon lamang. Kailangan ng mga saksi, dokumento, at iba pang ebidensya upang mapatunayan ang probable cause.
• Countercharges: Pinuna rin ng DOJ na ang reklamo ng mga Plata ay tila “countercharges” lamang matapos silang kasuhan ng mga Punzalan. Ito ay nagpapakita na dapat maging maingat sa mga kasong maaaring motivated ng retaliation o pamemersonal lamang.

Mga Pangunahing Aral Mula sa Kaso

Narito ang mga pangunahing takeaways mula sa kasong ito:

• Ang prosecutor ang may pangunahing kapangyarihan sa pagtukoy kung may probable cause sa preliminary investigation.
• Ang korte ay hindi dapat makialam sa discretion ng prosecutor maliban kung may “grave abuse of discretion”.
• Mahalaga ang sapat at credible na ebidensya upang makumbinsi ang prosecutor na may probable cause.
• Ang preliminary investigation ay hindi trial. Ito ay para lamang tukuyin kung may sapat na dahilan upang ituloy ang kaso sa korte.

Mga Madalas Itanong (FAQs)

Tanong: Ano ang preliminary investigation?

Sagot: Ito ay isang proseso ng pagsisiyasat na isinasagawa ng prosecutor upang matukoy kung may sapat na dahilan (probable cause) para magsampa ng kasong kriminal sa korte.

Tanong: Ano ang probable cause?

Sagot: Ito ay sapat na katibayan na, kung paniniwalaan, ay magtuturo na may krimen na nagawa at malamang na ang akusado ang gumawa nito.

Tanong: Ano ang grave abuse of discretion?

Sagot: Ito ay kapritsoso at arbitraryong paggamit ng discretion, na halos katumbas na ng kawalan ng jurisdiction. Ito ang basehan para makialam ang korte sa desisyon ng prosecutor.

Tanong: Maaari bang umapela sa korte kung ibinasura ng prosecutor ang reklamo ko?

Sagot: Oo, maaari kang umapela sa DOJ, at kung hindi ka pa rin kuntento, maaari kang mag-file ng Petition for Certiorari sa Court of Appeals upang kwestyunin kung may “grave abuse of discretion” ang DOJ.

Tanong: Ano ang dapat kong gawin kung ako ay kinasuhan ng kriminal na kaso?

Sagot: Mahalaga na kumuha kaagad ng abogado upang maprotektahan ang iyong mga karapatan at mabigyan ka ng legal na payo sa proseso ng kaso.

Naranasan mo na ba ang ganitong sitwasyon o may katanungan ka pa tungkol sa preliminary investigation o criminal procedure? Huwag mag-atubiling kumonsulta sa mga eksperto ng ASG Law. Ang aming mga abogado ay handang tumulong at magbigay ng gabay legal. Para sa konsultasyon, maaari kang mag-email sa amin sa hello@asglawpartners.com o makipag-ugnayan dito.