Ipinapaliwanag ng kasong ito na hindi lahat ng usapin na may kinalaman sa karapatan ng mga katutubo (ICC/IP) ay awtomatikong nasa hurisdiksyon ng National Commission on Indigenous Peoples (NCIP). Nakasaad dito na limitado lamang ang sakop ng NCIP sa mga kaso kung saan parehong partido ay mga katutubo at naubos na nila ang lahat ng remedyo ayon sa kanilang kaugalian bago dumulog sa NCIP. Samakatuwid, ang desisyong ito ay naglilinaw sa limitasyon ng kapangyarihan ng NCIP at nagbibigay-linaw kung kailan maaaring dumulog ang mga katutubo sa regular na korte.

Kapag Hindi Pareho ang Lahi: Sino ang Hahatol sa Usapin ng Lupa?

Sa kasong ito, ang Tagbanua Indigenous Cultural Community ng Barangay Buenavista, Coron, Palawan, ay nagreklamo sa NCIP laban kay Engr. Ben Y. Lim at iba pang mga korporasyon. Sila ay kinasuhan ng paglabag sa kanilang karapatan sa Free and Prior Informed Consent (FPIC) at walang pahintulot na pagpasok sa kanilang lupang ninuno. Iginiit ng mga petitioner na walang hurisdiksyon ang NCIP dahil hindi sila mga miyembro ng anumang katutubong grupo. Pinagtibay ng Court of Appeals ang desisyon ng NCIP na may hurisdiksyon ito sa kaso, kahit hindi katutubo ang isang partido.

Dahil dito, napunta ang usapin sa Korte Suprema para linawin ang saklaw ng kapangyarihan ng NCIP. Ayon sa Seksyon 66 ng Indigenous Peoples Rights Act (IPRA), ang NCIP ay may hurisdiksyon sa lahat ng usapin na may kinalaman sa karapatan ng mga ICC/IP. Ngunit, kailangan munang dumaan ang mga partido sa lahat ng remedyo sa ilalim ng kanilang customary laws. Kaya’t nilinaw ng Korte Suprema na ang hurisdiksyon ng NCIP ay limitado lamang sa mga kaso kung saan ang parehong partido ay mga miyembro ng parehong ICC/IP.

Ipinaliwanag ng Korte Suprema na ang primary jurisdiction ay hindi nangangahulugang exclusive jurisdiction. Ang doktrina ng primary jurisdiction ay pumipigil sa korte na akuin ang awtoridad na resolbahin ang kontrobersiyang nasa ilalim ng hurisdiksyon ng tribunal na may espesyal na kakayahan. Ang layunin ng doktrinang ito ay upang gabayan ang korte sa pagpapasya kung dapat nitong pigilan ang paggamit ng hurisdiksyon nito hanggang matapos na matukoy ng ahensya ng administratibo ang ilang katanungan na lumitaw sa paglilitis sa harap ng korte.

Kung intensyon ng lehislatura na bigyan ng primary jurisdiction ang NCIP at alisin ang regular courts sa paglilitis ng mga usapin na may kinalaman sa karapatan ng mga katutubo, dapat sana’y malinaw itong isinasaad sa batas, katulad ng ibang pagkakataon na nagbibigay ng primary at original exclusive jurisdiction sa isang administrative body. Ang kawalan ng malinaw na intensyon ang nagtulak sa Korte upang limitahan ang hurisdiksyon ng NCIP.

Para sa Korte Suprema, ang paggamit ng salitang “lahat” sa Seksyon 66 ng IPRA ay hindi awtomatikong nangangahulugan na sakop ng NCIP ang lahat ng usapin basta’t may kinalaman sa karapatan ng katutubo. Hindi maaaring palawigin ng implementing rules ng isang batas ang sakop nito. Bukod pa rito, binigyang-diin ng Korte na ang IPRA ay nagbibigay-halaga sa kaugalian at customary law ng mga katutubo. Ang mga batas na ito ay hindi maaaring ipataw sa mga hindi katutubo.

Kaya naman, ibinasura ng Korte Suprema ang argumento na may hurisdiksyon ang NCIP sa kaso dahil hindi parehong katutubo ang mga partido. Dahil dito, ang mga regular na korte ang may kapangyarihang humatol sa usapin. Kahit na ang regular courts ang humatol, dapat pa ring isaalang-alang ang IPRA at ang mga karapatang ipinagkakaloob nito sa mga katutubo.

Sa madaling salita, hindi sapat na sabihin lang na miyembro ng isang katutubong grupo ang isang partido para magkaroon ng hurisdiksyon ang NCIP. Kailangan munang mapatunayan na kapwa katutubo ang nagtatalo at naubos na nila ang lahat ng remedyo ayon sa kanilang customary law bago dumulog sa NCIP.

FAQs

Ano ang pangunahing isyu sa kasong ito?	Ang pangunahing isyu ay kung may hurisdiksyon ang National Commission on Indigenous Peoples (NCIP) sa mga kaso kung saan ang isang partido ay hindi miyembro ng Indigenous Cultural Community (ICC) o Indigenous Peoples (IP).
Ayon sa IPRA, saan may hurisdiksyon ang NCIP?	Ang NCIP, sa pamamagitan ng mga regional office nito, ay may hurisdiksyon sa lahat ng claims at disputes na may kinalaman sa mga karapatan ng ICCs/IPs, ayon sa Section 66 ng IPRA. Ngunit ito ay may limitasyon.
Ano ang limitasyon sa hurisdiksyon ng NCIP?	Walang dispute ang maaaring dalhin sa NCIP maliban kung naubos na ng mga partido ang lahat ng remedyo na nakasaad sa kanilang customary laws. Dapat may certification mula sa Council of Elders/Leaders na walang resolusyon sa dispute.
Ano ang kahalagahan ng desisyon ng Korte Suprema sa kasong ito?	Ang desisyon ay naglilinaw na hindi lahat ng kaso na kinasasangkutan ng karapatan ng ICC/IP ay saklaw ng NCIP. Ito ay limitado sa mga kaso kung saan parehong partido ay ICC/IP.
Ano ang sinasabi ng desisyon tungkol sa pagpapatupad ng customary law?	Ang pagpapatupad ng customary law ay pangunahing concern sa ilalim ng IPRA. Ang desisyon ay nagpapakita na ito ay karaniwang mailalapat lamang sa mga kaso na kinasasangkutan ng parehong ICCs/IPs.
Kung ang NCIP ay walang hurisdiksyon, saan maaaring maghain ng reklamo ang mga katutubo?	Maaaring maghain ng reklamo ang mga katutubo sa regular courts. Ngunit sa paglilitis, ang regular court ay dapat isaalang-alang ang IPRA at ang mga karapatang ipinagkakaloob nito sa mga katutubo.
Anong administrative circulars ang naapektuhan ng desisyon?	Ang Section 1 ng NCIP Administrative Circular No. 1, Series of 2014, ay idineklarang walang bisa dahil pinalawak nito ang sakop ng hurisdiksyon na ibinigay ng IPRA.
Ano ang ibig sabihin ng primary jurisdiction?	Ito ay ang kapangyarihan at awtoridad na ipinagkaloob ng Saligang Batas o batas sa isang administrative body upang kumilos sa isang bagay dahil sa kanyang tiyak na kakayahan.
May epekto ba ang desisyong ito sa mga hindi katutubo na nakikipagtransaksyon sa mga katutubo?	Oo, ang desisyon na ito ay nagbibigay linaw sa mga hindi katutubo na nakikipagtransaksyon sa mga katutubo, lalo na sa mga usapin ng lupa at karapatan. Nagbibigay ito ng seguridad na hindi lahat ng reklamo ay awtomatikong mapupunta sa NCIP.

Sa kabuuan, ang kasong ito ay nagbibigay linaw sa limitasyon ng hurisdiksyon ng NCIP. Ang hindi pagkilala ng mga naghahabol sa katutubong konsepto ng pagmamay-ari ay naging dahilan upang mapunta ang kaso sa ordinaryong korte, bagamat ang hindi kinakatigan ng desisyon ang kawalan ng proteksyon sa interes ng katutubo. Kailangan pa ring isaalang-alang ang mga karapatan ng katutubo sa ilalim ng IPRA kahit na sa ordinaryong korte naglilitis.

For inquiries regarding the application of this ruling to specific circumstances, please contact ASG Law through contact or via email at frontdesk@asglawpartners.com.

Disclaimer: This analysis is provided for informational purposes only and does not constitute legal advice. For specific legal guidance tailored to your situation, please consult with a qualified attorney.
Source: ENGINEER BEN Y. LIM, ET AL. VS. HON. SULPICIO G. GAMOSA, ET AL., G.R. No. 193964, December 02, 2015