Sa kasong ito, pinagtibay ng Korte Suprema na ang Provincial Agrarian Reform Adjudication Board (PARAD) at Department of Agrarian Reform Adjudication Board (DARAB) ay walang hurisdiksyon sa pagtukoy ng huling halaga ng “just compensation” sa mga lupaing sakop ng Comprehensive Agrarian Reform Program (CARP). Ang desisyon ay nagbigay-diin na ang tamang landas para sa mga hindi sumasang-ayon sa pagtatasa ng PARAD ay maghain ng orihinal na aksyon sa Regional Trial Court na nakaupo bilang Special Agrarian Court (RTC-SAC). Ang pagkabigong gawin ito sa loob ng takdang panahon ay nagreresulta sa pagiging pinal at ehekutibo ng desisyon ng PARAD, na nagbibigay-diin sa kahalagahan ng pagsunod sa mga tamang pamamaraang legal sa mga usaping agrarian reform.

Lupaing Sakop ng CARP: Sino ang May Kapangyarihang Magtakda ng Just Compensation?

Ang kaso ay nagsimula nang ang mga bahagi ng lupa ni Benito Marasigan, Jr. ay sakop ng CARP. Hindi sumang-ayon si Marasigan sa halagang itinaya ng Land Bank of the Philippines (LBP), kaya nagsampa ang Department of Agrarian Reform (DAR) ng summary administrative proceedings sa PARAD para sa pagtukoy ng “just compensation”. Nagpasya ang PARAD na ang pagtataya ng LBP ay tama. Umapela si Marasigan sa DARAB, na ibinasura ang apela dahil sa kawalan ng hurisdiksyon. Kinatigan ng Court of Appeals ang DARAB. Ito ang nagtulak kay Marasigan na umakyat sa Korte Suprema. Ang pangunahing tanong: Tama ba ang ginawa ng PARAD at DARAB?

Ang Korte Suprema ay nagbigay-diin sa proseso ng pagkuha ng lupa sa ilalim ng CARP, na nakasaad sa Section 16 ng Republic Act No. 6657 (RA 6657). Nakasaad dito na kapag hindi sumang-ayon ang may-ari ng lupa sa alok ng DAR, ang PARAD ay magsasagawa ng summary administrative proceedings upang tukuyin ang kompensasyon. Ngunit ang desisyon ng PARAD ay hindi pinal. Ang sinumang hindi sumasang-ayon ay maaaring dalhin ang usapin sa korte para sa huling pagpapasya ng “just compensation”. Ang Republic Act 6657 ay nagbibigay sa DAR ng awtoridad na administratibong mag-adjudicate ng mga agrarian reform disputes, ngunit ang pagtukoy ng “just compensation” ay napapailalim sa judicial review ng RTC-SAC.

SECTION 16. Procedure for Acquisition of Private Lands. – Any party who disagrees with the decision may bring the matter to the court of proper jurisdiction for final determination of just compensation.

Tinukoy ng Korte Suprema ang pagkakaiba sa pagitan ng administratibong paglilitis at paglilitis sa korte. Binigyang-diin na ang primary jurisdiction ng DAR sa pagtukoy at pag-adjudicate ng mga agrarian reform matters ay tumutukoy sa administratibong paglilitis, habang ang orihinal at exclusive jurisdiction ng Regional Trial Courts (RTCs) sa lahat ng mga petisyon para sa pagtukoy ng “just compensation” ay tumutukoy sa judicial proceedings. Ang kaso ng Philippine Veterans Bank v. Court of Appeals ay nagbigay linaw sa distinksyon na ito, kung saan nakasaad na ang Land Bank of the Philippines (LBP) ang nagpapasimula sa pagkuha ng mga agricultural lands at tinatasa ang preliminary value nito. Kung hindi sumasang-ayon ang may-ari ng lupa, idadaan sa summary administrative proceeding sa PARAD, RARAD, o DARAB para matukoy ang kompensasyon. Kung hindi pa rin kuntento ang may-ari, maaari na itong dalhin sa RTC.

Sa ganitong konteksto, hindi nagkamali ang PARAD sa pagdinig at pagpapasya sa kaso. Wala rin pagkakamali ang DARAB sa pagbasura ng apela ni Marasigan dahil wala silang hurisdiksyon dito. Ang tanging remedyo ni Marasigan ay maghain ng orihinal na aksyon sa RTC-SAC, ngunit hindi niya ito ginawa. Dagdag pa rito, ang pagtutol ni Marasigan sa pagsama ng kanyang lupa sa CARP ay dapat na idinaan sa ibang proseso, ayon sa Sections 7 at 8, Rule II ng 2003 Rules of Procedure for Agrarian Reform Implementation (ALI) cases.

Iginiit ng Korte Suprema na ang mga panuntunan na nakalista sa ilalim ng Seksyon 17 ng [RA] 6657 at ang mga nagresultang formula nito ay nagbibigay ng isang unipormeng balangkas o istraktura para sa pagkalkula ng “just compensation” na nagsisiguro na ang mga halagang babayaran sa mga apektadong may-ari ng lupa ay hindi arbitraryo, absurd, o kahit na salungat sa mga layunin ng agrarian reform. Idinagdag din ng korte na dahil hindi umapela si Marasigan sa RTC-SAC, ang desisyon ng PARAD ay naging pinal at ehekutibo.

Huli, hindi kinatigan ng Korte Suprema ang argumento ni Marasigan na hindi dapat isinama ang kanyang lupa sa CARP. Ayon sa Korte, ang isyung ito ay nangangailangan ng pagsusuri ng mga katotohanan, at hindi sakop ng kanilang hurisdiksyon sa ilalim ng Rule 45 ng Rules of Court.

FAQs

Ano ang pangunahing isyu sa kasong ito?	Ang pangunahing isyu ay kung tama ba ang ginawa ng PARAD at DARAB sa pagdinig at pagpapasya sa kaso, at kung angkop ba ang remedyong ginamit ni Marasigan.
Ano ang “just compensation” sa konteksto ng CARP?	Ang “just compensation” ay ang makatarungang halaga na babayaran sa may-ari ng lupa na kinuha sa ilalim ng CARP. Ito ay dapat na batay sa mga pamantayan na itinakda ng batas.
Saan dapat umapela ang may-ari ng lupa kung hindi siya sumasang-ayon sa desisyon ng PARAD?	Kung hindi sumasang-ayon ang may-ari ng lupa sa desisyon ng PARAD, dapat siyang maghain ng orihinal na aksyon sa RTC-SAC.
Ano ang mangyayari kung hindi umapela ang may-ari ng lupa sa loob ng takdang panahon?	Kung hindi umapela ang may-ari ng lupa sa loob ng takdang panahon, ang desisyon ng PARAD ay magiging pinal at ehekutibo.
May remedyo pa ba kung hindi sumasang-ayon ang may-ari sa coverage ng kanyang lupa sa CARP?	Oo, may hiwalay na proseso para tutulan ang coverage ng lupa sa CARP, na nakasaad sa Rules of Procedure for Agrarian Reform Implementation (ALI) cases.
Bakit hindi kinatigan ng Korte Suprema ang argumento ni Marasigan tungkol sa hindi dapat pagsama ng kanyang lupa sa CARP?	Dahil ang isyung ito ay nangangailangan ng pagsusuri ng mga katotohanan, na hindi sakop ng hurisdiksyon ng Korte Suprema sa ilalim ng Rule 45 ng Rules of Court.
Ano ang papel ng Land Bank of the Philippines (LBP) sa proseso ng pagkuha ng lupa sa ilalim ng CARP?	Ang LBP ang nagtataya ng preliminary value ng lupa at nagbabayad sa may-ari ng lupa kapag ito ay kinuha sa ilalim ng CARP.
Ano ang kahalagahan ng pagtukoy ng “just compensation” sa mga usaping agrarian reform?	Ang pagtukoy ng “just compensation” ay mahalaga upang matiyak na ang mga may-ari ng lupa ay makakatanggap ng makatarungang bayad para sa kanilang lupa na kinuha sa ilalim ng CARP, bilang pagsunod sa Saligang Batas.

Para sa mga katanungan ukol sa pag-apply ng ruling na ito sa mga specific na sitwasyon, mangyaring makipag-ugnayan sa ASG Law sa pamamagitan ng contact o sa email sa frontdesk@asglawpartners.com.

Disclaimer: Ang pagsusuring ito ay para sa impormasyon lamang at hindi bumubuo ng legal advice. Para sa tiyak na legal guidance na akma sa iyong sitwasyon, mangyaring kumonsulta sa isang kwalipikadong abogado.
Source: Benito Marasigan, Jr. v. PARO, LBP, and DARAB, G.R. No. 222882, December 02, 2020