Karapatan sa Pag-aayos ng Libing sa Pilipinas: Sino ang May Pangunahing Karapatan?

Ang Legal na Asawa ang May Pangunahing Karapatan sa Pag-aayos ng Libing Ayon sa Batas

G.R. No. 182894, April 22, 2014

Sa panahon ng pagdadalamhati, ang pag-aayos ng libing ay maaaring maging sanhi pa ng hindi pagkakaunawaan sa pamilya. Sino nga ba ang may legal na karapatan na magdesisyon kung saan ililibing ang isang yumao? Ang kaso ng Valino v. Adriano ay nagbibigay linaw sa isyung ito, na nagpapatibay sa karapatan ng legal na asawa sa pag-aayos ng libing, kahit pa hiwalay na sila ng matagal sa yumao.

Introduksyon

Isipin na lang ang sitwasyon: namatay ang iyong ama, ngunit ang kanyang kinakasama ay agad na nagdesisyon na ilibing siya nang hindi man lang nakakapagpaalam sa inyong pamilya. Ano ang gagawin mo? Ito ang sentro ng kaso Valino v. Adriano. Si Atty. Adriano Adriano ay namatay at inilibing ng kanyang kinakasamang si Fe Floro Valino, nang hindi nalalaman ng legal na asawa na si Rosario Adriano at mga anak nito. Nagsampa ng kaso ang pamilya Adriano upang maipahukay ang labi at mailipat sa kanilang family plot. Ang pangunahing tanong: sino ang may legal na karapatan sa labi ni Atty. Adriano – ang legal na asawa o ang kinakasama?

Legal na Konteksto: Artikulo 305 ng Civil Code at Artikulo 199 ng Family Code

Ayon sa batas Pilipino, partikular sa Artikulo 305 ng Civil Code na may kaugnayan sa Artikulo 199 ng Family Code, malinaw na tinutukoy kung sino ang may tungkulin at karapatan na mag-ayos ng libing. Sinasabi rito na ang prayoridad ay ibinibigay sa mga miyembro ng pamilya, ayon sa pagkakasunod-sunod na itinakda para sa suporta.

Narito ang sipi ng mga probisyong ito:

Art. 305. Ang tungkulin at ang karapatan na mag-ayos para sa libing ng isang kamag-anak ay dapat na naaayon sa pagkakasunod-sunod na itinatag para sa suporta, sa ilalim ng Artikulo 294. Sa kaso ng mga inapo na may parehong antas, o ng mga kapatid, ang pinakamatanda ang dapat na mas piliin. Sa kaso ng mga ninuno, ang ama ang may mas mahusay na karapatan. [Diin idinagdag]

Art. 199. Sa tuwing dalawa o higit pang tao ang obligadong magbigay ng suporta, ang pananagutan ay mapupunta sa mga sumusunod na tao sa pagkakasunod-sunod na itinadhana dito:

(1) Ang asawa;
(2) Ang mga inapo sa pinakamalapit na antas;
(3) Ang mga ninuno sa pinakamalapit na antas; at
(4) Ang mga kapatid. (294a)
[Diin idinagdag]

Mula sa mga probisyong ito, makikita natin na ang legal na asawa ang unang binibigyan ng karapatan at tungkulin sa pag-aayos ng libing. Ito ay dahil kinikilala ng batas ang espesyal na relasyon ng mag-asawa, kahit pa sila ay magkahiwalay na.

Mahalagang tandaan na ang common-law marriage ay hindi kinikilala sa Pilipinas. Kaya naman, ang isang kinakasama, kahit pa matagal na silang nagsasama ng yumao, ay walang legal na karapatan pagdating sa pag-aayos ng libing kumpara sa legal na asawa.

Paghimay sa Kaso: Valino v. Adriano

Si Atty. Adriano Adriano at Rosario Adriano ay legal na kasal. Nagkaroon sila ng anim na anak. Ngunit kalaunan, nagkahiwalay sila. Nakilala ni Atty. Adriano si Fe Floro Valino, isa sa kanyang mga kliyente, at nagsama sila bilang mag-asawa. Sa kabila nito, patuloy pa rin siyang nagbibigay suporta sa kanyang legal na pamilya.

Noong 1992, namatay si Atty. Adriano. Nasa Amerika si Rosario kasama ang kanilang mga anak nang mangyari ito. Si Valino ang umako sa responsibilidad sa pagpapalibing. Nang malaman ni Rosario ang nangyari, tumawag siya kay Valino at humiling na maantala ang libing, ngunit hindi ito pinakinggan. Inilibing si Atty. Adriano sa mausoleo ng pamilya Valino sa Manila Memorial Park. Hindi nakadalo ang pamilya Adriano sa libing.

Dahil dito, nagsampa ng kaso ang pamilya Adriano laban kay Valino, humihingi ng danyos at pagpapahukay sa labi ni Atty. Adriano upang mailipat sa family plot sa Holy Cross Memorial Cemetery. Depensa ni Valino, matagal na silang magkahiwalay ni Rosario at ginampanan niya ang tungkulin ng asawa kay Atty. Adriano. Sinabi rin niya na huling hiling daw ni Atty. Adriano na mailibing sa mausoleo ng pamilya Valino.

Desisyon ng RTC at CA

Ibinasura ng Regional Trial Court (RTC) ang kaso ng pamilya Adriano, pabor kay Valino. Ayon sa RTC, malamang na hiling ni Atty. Adriano na mailibing sa Manila Memorial Park dahil matagal silang nagsama ni Valino at siya ang nag-alaga rito. Ngunit, binaliktad ito ng Court of Appeals (CA). Ipinag-utos ng CA na ipahukay ang labi ni Atty. Adriano at ilipat sa family plot ng mga Adriano. Sinabi ng CA na si Rosario, bilang legal na asawa, ang may karapatan sa labi ng kanyang asawa, batay sa Artikulo 305 ng Civil Code at Artikulo 199 ng Family Code.

Desisyon ng Korte Suprema

Umapela si Valino sa Korte Suprema, ngunit ibinasura rin ito. Pinagtibay ng Korte Suprema ang desisyon ng CA. Ayon sa Korte Suprema, malinaw ang batas: ang legal na asawa ang may pangunahing karapatan sa pag-aayos ng libing. Hindi sapat ang argumento ni Valino na huling hiling daw ni Atty. Adriano na mailibing sa Manila Memorial Park dahil walang sapat na ebidensya na nagpapatunay dito. Binigyang-diin ng Korte Suprema na kung may pagdududa sa huling hiling ng yumao, ang batas ay pabor sa legal na pamilya.

Narito ang sipi mula sa desisyon ng Korte Suprema na nagpapaliwanag ng kanilang rason:

“Mula sa mga nabanggit na probisyon, hindi maikakaila na nililimitahan lamang ng batas ang karapatan at tungkulin na gumawa ng mga kaayusan sa libing sa mga miyembro ng pamilya, na hindi kasama ang common law partner ng isang tao. Sa Tomas Eugenio, Sr. v. Velez, isang petisyon para sa habeas corpus ang isinampa ng mga kapatid ng yumaong si Vitaliana Vargas laban sa kanyang kasintahan, si Tomas Eugenio, Sr., na nag-aakusa na sapilitan siyang kinuha at ikinulong sa kanyang tirahan. Lumalabas na siya ay namatay na dahil sa heart failure dahil sa toxemia of pregnancy, hiniling ni Tomas Eugenio, Sr. ang pagbasura sa petisyon dahil sa kawalan ng hurisdiksyon at inangkin ang karapatan na ilibing ang namatay, bilang common-law husband.”

Dagdag pa ng Korte Suprema:

“Kahit na ipagpalagay, ex gratia argumenti, na tunay na hiling ni Atty. Adriano na mailibing sa Valino family plot sa Manila Memorial Park, mananatili pa rin ang resulta. Ang Artikulo 307 ng Civil Code ay nagtatadhana: Art. 307. Ang libing ay dapat na naaayon sa ipinahayag na mga hiling ng namatay. Sa kawalan ng gayong pahayag, ang kanyang mga paniniwalang panrelihiyon o pagkakaugnay ay dapat na tumukoy sa mga ritwal ng libing. Sa kaso ng pagdududa, ang anyo ng libing ay dapat na pagpasyahan ng taong obligadong gumawa ng mga kaayusan para dito, pagkatapos kumonsulta sa iba pang miyembro ng pamilya.”

Praktikal na Implikasyon: Ano ang Dapat Mong Malaman?

Ang kasong ito ay nagbibigay ng mahalagang aral tungkol sa karapatan sa pag-aayos ng libing sa Pilipinas. Narito ang ilang praktikal na implikasyon:

Pangunahing Karapatan ng Legal na Asawa: Sa ilalim ng batas, ang legal na asawa ang may pangunahing karapatan at tungkulin na mag-ayos ng libing ng kanyang asawa. Ito ay mas matimbang kaysa sa karapatan ng isang kinakasama.

Huling Hiling ng Yumao: Bagama’t isinasaalang-alang ang huling hiling ng yumao, hindi ito absolute. Kung may pagdududa o hindi malinaw ang hiling, ang batas ay mas pabor sa legal na pamilya. Mas mainam kung ang hiling ay nakasulat o may sapat na ebidensya.

Separasyon Hindi Hadlang: Kahit pa matagal nang hiwalay ang mag-asawa, ang legal na asawa ay nananatiling may karapatan sa pag-aayos ng libing maliban kung malinaw na isinuko niya ang karapatang ito.

Mahahalagang Aral

Magplano nang Maaga: Para maiwasan ang hindi pagkakaunawaan, mas mainam na pag-usapan at planuhin nang maaga ang mga detalye tungkol sa libing. Kung may espesipikong hiling, mas mainam na isulat ito.

Maging Malinaw sa Hiling: Kung may hiling tungkol sa libing, siguraduhing malinaw ito at may sapat na ebidensya para patunayan ito.

Kilalanin ang Legal na Karapatan: Mahalagang kilalanin at respetuhin ang legal na karapatan ng legal na asawa pagdating sa pag-aayos ng libing.

Mga Madalas Itanong (FAQs)

np>Tanong 1: Kung matagal nang hiwalay sa asawa, may karapatan pa rin ba siya sa pag-aayos ng libing?

Sagot: Oo, maliban kung malinaw na isinuko niya ang karapatang ito, ang legal na asawa ay nananatiling may pangunahing karapatan sa pag-aayos ng libing kahit pa matagal na silang hiwalay.

Tanong 2: Mas matimbang ba ang huling hiling ng yumao kaysa sa karapatan ng legal na asawa?

Sagot: Hindi absolute ang huling hiling ng yumao. Kung may pagdududa o hindi malinaw ang hiling, ang batas ay mas pabor sa legal na pamilya.

Tanong 3: Ano ang mangyayari kung walang legal na asawa o anak ang yumao?

Sagot: Ayon sa Artikulo 199 ng Family Code, ang susunod na may karapatan ay ang mga inapo (apo), pagkatapos ay ang mga ninuno (magulang), at pagkatapos ay ang mga kapatid.

Tanong 4: Paano kung magkasalungat ang hiling ng legal na asawa at ng mga anak?

Sagot: Sa kaso ng mga inapo na may parehong antas (mga anak), ang pinakamatanda ang dapat na mas piliin. Sa kaso ng pag-aayos sa pagitan ng asawa at mga anak, mas matimbang pa rin ang karapatan ng asawa.

Tanong 5: Maaari bang ipahukay ang labi kung mali ang nailibingan?

Sagot: Oo, tulad ng nangyari sa kasong ito, maaaring ipahukay ang labi kung napatunayan na may legal na batayan para ilipat ito, tulad ng paglabag sa karapatan ng legal na asawa.

Naranasan mo ba ang ganitong sitwasyon? Kung kailangan mo ng legal na payo o representasyon sa mga usaping pampamilya at pag-aayos ng libing, maaari kang kumonsulta sa ASG Law. Kami ay eksperto sa batas pamilya at handang tumulong sa iyo. Bisitahin ang aming website dito o mag-email sa amin sa hello@asglawpartners.com para sa konsultasyon.
n
n
Source: Supreme Court E-Library
This page was dynamically generated
by the E-Library Content Management System (E-LibCMS) n

ASG Law