Pagkilala sa Sariling Ari-arian ng Asawa Mula sa Ari-ariang Mag-asawa: Mahalagang Aral Mula sa Kaso Calalang-Parulan

G.R. No. 184148, June 09, 2014

Ang pag-aagawan sa ari-arian ay madalas na ugat ng hindi pagkakaunawaan sa pamilya, lalo na pagdating sa mana. Paano nga ba natin matitiyak kung ang isang ari-arian ay sariling pag-aari lamang ng isang indibidwal o bahagi ng ari-ariang mag-asawa? Ang kasong Calalang-Parulan vs. Calalang-Garcia ay nagbibigay linaw sa usaping ito, kung saan pinagdesisyunan ng Korte Suprema ang tungkol sa pagmamay-ari ng lupa na naging sanhi ng sigalot sa pagitan ng mga anak sa magkaibang asawa. Sa kasong ito, sinuri kung ang isang titulo ng lupa na nakapangalan sa isang asawa, na may nakalakip na “kasal kay,” ay otomatikong nangangahulugan bang ito ay ari-ariang mag-asawa. Bukod pa rito, tinalakay rin nito ang epekto ng “free patent” at ang karapatan sa mana ng mga anak.

Ari-ariang Sarili vs. Ari-ariang Mag-asawa: Batas at Depinisyon

Ayon sa batas ng Pilipinas, mahalagang malaman ang pagkakaiba ng ari-ariang sarili (paraphernal para sa babae, exclusive para sa lalaki) at ari-ariang mag-asawa (conjugal property o community property). Ang pagkakaiba na ito ay nakabatay sa kung paano at kailan nakuha ang ari-arian, at kung sa anong estado ng sibil ang isang tao noong makuha ito.

Sinasaklaw ng Artikulo 148 ng New Civil Code (na siyang batas na umiiral noong panahong nakuha ang ari-arian sa kasong ito) at Artikulo 75 ng Family Code ang mga patakaran sa ari-ariang mag-asawa. Ayon sa Artikulo 148 ng New Civil Code:

“Art. 148. The following shall be the exclusive property of each spouse:
(1) That which is brought to the marriage as his or her own;
(2) That which each acquires during the marriage by lucrative title;
(3) That which is acquired by right of redemption or by exchange for other property belonging to only one of the spouses; and
(4) That which is purchased with exclusive money of the wife or of the husband.”

Samantala, ang Artikulo 153 ng New Civil Code naman (Artikulo 91 ng Family Code sa kasalukuyan) ay nagpapaliwanag kung ano ang ari-ariang mag-asawa:

“Art. 153. The conjugal partnership shall be composed of the following:
(1) The fruits of the separate property of either spouse;
(2) The income from the labor, industry or work or profession of either spouse;
(3) The onerous acquisitions during the marriage at the expense of the common fund;
(4) Improvements or betterments whether for utility or pleasure made on the separate property of either spouse through advancements from the partnership or through the industry of either spouse.
xxx”

Sa madaling salita, ang ari-ariang sarili ay pag-aari na ng bawat asawa bago pa man sila ikasal, o kaya naman ay nakuha nila sa panahon ng kasal sa pamamagitan ng mana, donasyon, o pagbili gamit ang sariling pera. Ang ari-ariang mag-asawa naman ay yaong mga ari-arian na nakuha sa panahon ng kasal sa pamamagitan ng kanilang pinaghirapang kita o sa pondo ng kanilang pagsasama.

Mahalaga rin tandaan ang konsepto ng “free patent” sa kasong ito. Ang “free patent” ay isang paraan upang makakuha ng titulo sa lupa mula sa gobyerno kung ang isang indibidwal ay nakapagpatunay na sila ay tuloy-tuloy na nagmamay-ari at nagbubungkal ng lupaing pampubliko sa loob ng tiyak na panahon. Ang pag-apruba ng “free patent” ay nagbibigay sa nag-aplay ng eksklusibong pagmamay-ari sa lupa.

Ang Kwento ng Kaso: Calalang-Parulan vs. Calalang-Garcia

Nagsimula ang kaso nang magsampa ng reklamo ang mga respondent na sina Rosario, Leonora, at Carlito Calalang-Garcia laban sa mga petitioner na sina Nora at Elvira Calalang-Parulan. Sina Rosario, Leonora, at Carlito ay mga anak ni Pedro Calalang sa kanyang unang asawa na si Encarnacion Silverio. Sina Nora at Elvira naman ay anak at pangalawang asawa ni Pedro, ayon sa pagkakasunod.

Ang pinag-aagawan ay isang parsela ng lupa sa Bulacan. Ayon sa mga respondent, ang lupang ito ay minana pa nila sa kanilang ina na si Encarnacion. Sabi nila, noong kasal pa si Pedro kay Encarnacion, nakuha nila ang lupa. Nang mamatay si Encarnacion, sila bilang mga anak ay nagmana dapat sa parte ng ina sa lupang ito.

Ngunit, ayon sa mga petitioner, ang lupa ay hindi nakuha noong unang kasal. Sabi nila, si Pedro lamang ang nag-apply ng “free patent” para sa lupa noong 1974, noong kasal na siya kay Elvira. Ang titulo (OCT No. P-2871) ay nakapangalan kay “Pedro Calalang, kasal kay Elvira Berba [Calalang].” Pagkatapos, ibinenta ni Pedro ang lupa kay Nora, anak niya kay Elvira, at nailipat ang titulo sa pangalan ni Nora (TCT No. 283321).

Dahil dito, kinwestyon ng mga respondent ang pagbebenta ng lupa kay Nora. Sabi nila, hindi pwedeng ibenta ni Pedro ang buong lupa dahil may parte sila dito bilang tagapagmana ni Encarnacion. Iginiit nila na ari-ariang mag-asawa nina Pedro at Encarnacion ang lupa, kaya’t pagmamana nila ang parte ng kanilang ina.

Sa Regional Trial Court (RTC), nanalo ang mga respondent. Pinanigan ng RTC na ang lupa ay ari-ariang mag-asawa nina Pedro at Encarnacion, at may karapatan sa mana ang mga anak ni Encarnacion. Inutusan ng RTC si Nora na isauli ang parte ng lupa na dapat mapunta sa mga respondent.

Umapela ang mga petitioner sa Court of Appeals (CA). Binaliktad ng CA ang desisyon ng RTC. Ayon sa CA, walang sapat na ebidensya na napatunayan na ang lupa ay nakuha noong unang kasal. Sinabi rin ng CA na ang titulo na nakapangalan kay Pedro, “kasal kay Elvira,” ay naglalarawan lamang ng estado ni Pedro, at hindi nangangahulugang ari-ariang mag-asawa ito. Gayunpaman, kinilala ng CA ang karapatan sa mana ng lahat ng anak ni Pedro (mula sa parehong asawa) sa parte ni Pedro sa lupa, pagkatapos ng kanyang kamatayan. Kaya’t inutusan pa rin ng CA si Nora na ibigay sa mga respondent ang parte nila sa mana ni Pedro.

Dahil hindi pa rin sumang-ayon, umakyat ang kaso sa Korte Suprema.

Sa Korte Suprema, pinanigan ang desisyon ng Court of Appeals, ngunit may ibang basehan. Ayon sa Korte Suprema, ang pangunahing tanong ay kung sariling ari-arian ba ni Pedro ang lupa bago niya ito ibenta kay Nora. Sinuri ng Korte Suprema ang ebidensya at napagpasyahan na walang sapat na patunay na ang lupa ay nakuha noong unang kasal nina Pedro at Encarnacion. “The evidence respondents adduced merely consisted of testimonial evidence such as the declaration of Rosario Calalang-Garcia that they have been staying on the property as far as she can remember and that the property was acquired by her parents through purchase from her maternal grandparents. However, she was unable to produce any document to evidence the said sale, nor was she able to present any documentary evidence such as the tax declaration issued in the name of either of her parents.”

Binigyang diin din ng Korte Suprema na ang titulo ng lupa (OCT No. P-2871) ay nakapangalan lamang kay Pedro Calalang, at ang pariralang “kasal kay Elvira Berba [Calalang]” ay deskriptibo lamang ng kanyang estado sibil. “A plain reading of the above provision would clearly reveal that the phrase ‘Pedro Calalang, married to Elvira Berba [Calalang]’ merely describes the civil status and identifies the spouse of the registered owner Pedro Calalang. Evidently, this does not mean that the property is conjugal.” Sinipi pa nga ng Korte Suprema ang kasong Litam v. Rivera na nagsasabi na ang ganitong deskripsyon sa titulo ay hindi awtomatikong ginagawang ari-ariang mag-asawa ang property.

Dagdag pa rito, binigyang pansin ng Korte Suprema na si Pedro mismo ang nag-apply ng “free patent” at nagdeklara na siya ang nagmamay-ari at nagbubungkal ng lupa simula pa noong 1935, bago pa siya ikinasal kay Elvira. Dahil dito, ayon sa Korte Suprema, ang lupa ay naging sariling ari-arian na ni Pedro bago pa man ang kanyang pangalawang kasal. “Thus, having possessed the subject land in the manner and for the period required by law after the dissolution of the first marriage and before the second marriage, the subject property ipso jure became private property and formed part of Pedro Calalang’s exclusive property.”

Dahil sariling ari-arian ni Pedro ang lupa, may karapatan siyang ibenta ito kay Nora. At dahil nabili na ni Nora ang lupa bago pa namatay si Pedro, hindi na ito bahagi ng mamanahin ng mga anak ni Pedro, mula man sa una o pangalawang asawa. Kaya’t ibinasura ng Korte Suprema ang reklamo ng mga respondent.

Mahahalagang Aral Mula sa Kaso

Ang kasong Calalang-Parulan vs. Calalang-Garcia ay nagtuturo ng ilang mahahalagang aral:

• Ang deskripsyon na “kasal kay” sa titulo ay hindi awtomatikong nagpapatunay na ari-ariang mag-asawa ang property. Ito ay indikasyon lamang ng estado sibil ng may-ari. Kailangan pa ring suriin kung paano at kailan nakuha ang ari-arian upang matukoy kung ito ay sariling ari-arian o ari-ariang mag-asawa.
• Ang “free patent” na na-isyu sa pangalan ng isang asawa ay maaaring maging sariling ari-arian niya, lalo na kung napatunayan na niya itong pag-aari at binubungkal bago pa man ang kasal.
• Mahalaga ang ebidensya sa pagpapatunay ng pagmamay-ari ng ari-arian. Hindi sapat ang testimonya lamang. Kailangan ng dokumento tulad ng titulo, tax declaration, deed of sale, at iba pa.
• Ang karapatan sa mana ay nagsisimula lamang sa oras ng kamatayan ng nagmamana. Bago pa man mamatay ang magulang, walang karapatan ang mga anak na pigilan ang magulang sa pagdispose ng kanyang sariling ari-arian.

Mga Madalas Itanong (FAQs)

Tanong 1: Ano ang pagkakaiba ng ari-ariang sarili at ari-ariang mag-asawa?

Sagot: Ang ari-ariang sarili ay pag-aari bago ikasal o nakuha sa panahon ng kasal sa pamamagitan ng mana, donasyon, o sariling pera. Ang ari-ariang mag-asawa ay nakuha sa panahon ng kasal gamit ang pinaghirapang kita o pondo ng mag-asawa.

Tanong 2: Paano malalaman kung ang isang ari-arian ay sarili o mag-asawa?

Sagot: Suriin kung kailan at paano nakuha ang ari-arian. Kung nakuha bago kasal o sa pamamagitan ng mana/donasyon/sariling pera, sarili ito. Kung nakuha sa panahon ng kasal gamit ang kita ng mag-asawa, mag-asawa ito.

Tanong 3: Kung ang titulo ay nakapangalan lang sa asawa, ari-ariang mag-asawa ba ito?

Sagot: Hindi awtomatiko. Ang deskripsyon na “kasal kay” ay estado sibil lang. Kailangan pa ring imbestigahan ang pinagmulan ng ari-arian.

Tanong 4: May karapatan ba ang mga anak sa ari-arian ng magulang habang buhay pa ito?

Sagot: Wala. Ang karapatan sa mana ay nagsisimula lang pagkatapos mamatay ang magulang. May karapatan ang magulang na i-dispose ang kanyang ari-arian habang buhay pa.

Tanong 5: Ano ang “free patent” at paano ito nakakaapekto sa pagmamay-ari ng lupa?

Sagot: Ang “free patent” ay paraan para magkaroon ng titulo sa lupa mula sa gobyerno. Kung naaprubahan, nagiging eksklusibong pag-aari ng nag-apply ang lupa.

Tanong 6: Ano ang dapat gawin kung may problema sa pagmamana ng ari-arian?

Sagot: Kumonsulta agad sa abogado upang mabigyan kayo ng legal na payo at gabay sa tamang proseso.

Naranasan mo ba ang ganitong problema sa ari-arian? Huwag mag-atubiling humingi ng tulong legal. Ang ASG Law ay may mga abogado na eksperto sa batas pamilya at ari-arian. Para sa konsultasyon, makipag-ugnayan dito o mag-email sa amin sa hello@asglawpartners.com. Handa kaming tumulong sa iyo.

---

Source: Supreme Court E-Library
This page was dynamically generated
by the E-Library Content Management System (E-LibCMS)