Nasaan ang Tamang Venue para sa Paghahain ng Kaso ng Mana? Alamin ang Gabay Mula sa Garcia-Quiazon v. Belen

Pagpili ng Tamang Korte Para sa Kaso ng Mana: Ang Mahalagang Aral Mula sa Garcia-Quiazon v. Belen

G.R. No. 189121, July 31, 2013

Naranasan mo na ba ang pagkawala ng isang mahal sa buhay at kinailangan mong asikasuhin ang kanyang naiwang ari-arian? Madalas, sa gitna ng pagluluksa, dumarating pa ang dagdag na problema kung saan at paano sisimulan ang proseso ng paghahati ng mana. Sa usapin ng mana, mahalaga ang pagtukoy kung saang korte dapat isampa ang kaso. Kung mali ang napiling korte, maaari itong maging sanhi ng pagkaantala at dagdag gastos. Ang kaso ng Garcia-Quiazon v. Belen ay nagbibigay linaw sa mahalagang aspetong ito ng batas.

Ang Batayan ng Venue: Residensya, Hindi Domicile

Ang pangunahing tanong sa kasong ito ay: Saan ba dapat ihain ang petisyon para sa letters of administration ng ari-arian ni Eliseo Quiazon? Ang mga petitioner, pamilya Garcia-Quiazon, ay naggiit na sa Tarlac dapat isampa ang kaso dahil doon umano ang huling tirahan ni Eliseo batay sa kanyang death certificate. Samantala, ang respondent, Ma. Lourdes Belen, na kumakatawan sa anak ni Eliseo sa labas na si Maria Lourdes Elise Quiazon, ay nagsabing sa Las Piñas dapat isampa ang kaso dahil dito talaga nanirahan si Eliseo bago siya pumanaw.

Para mas maintindihan natin ang usapin ng venue, kailangan nating balikan ang Seksyon 1, Rule 73 ng Rules of Court. Ayon dito:

Sec. 1. Where estate of deceased persons settled. – If the decedent is an inhabitant of the Philippines at the time of his death, whether a citizen or an alien, his will shall be proved, or letters of administration granted, and his estate settled, in the Court of First Instance [now Regional Trial Court] in the province in which he resides at the time of his death…

Ang susi dito ay ang salitang “resides” o “naninirahan.” Nilinaw ng Korte Suprema na ang “resides” ay tumutukoy sa aktwal na residensya, hindi ang legal na domicile. Ibig sabihin, kung saan talaga nakatira ang isang tao bago siya namatay, hindi lamang ang lugar kung saan siya rehistrado bumoto o kung saan niya sinasabing domicile niya. Ang domicile ay mas legal at teknikal na konsepto na maaaring hindi pareho sa aktwal na tirahan ng isang tao.

Sa madaling salita, ang “residence” para sa venue ng kaso ng mana ay ang pisikal na tirahan ng namatay sa panahon ng kanyang kamatayan, basta’t doon siya nanirahan nang tuloy-tuloy at permanente. Hindi sapat na sabihing nakatira ang isang tao sa isang lugar dahil lamang mayroon siyang bahay doon kung hindi naman talaga siya doon naninirahan.

Ang Kwento ng Kaso: Tirahan sa Las Piñas ang Susi

Nagsimula ang kasong ito nang magsampa si Ma. Lourdes Belen, para sa kanyang anak na si Maria Lourdes Elise Quiazon, ng petisyon para sa letters of administration sa RTC Las Piñas. Sila ay nag-aangkin na anak at common-law wife ni Eliseo Quiazon. Kinalaban ito ni Amelia Garcia-Quiazon, ang legal na asawa ni Eliseo, kasama ang kanyang mga anak na sina Jenneth at Maria Jennifer Quiazon.

Ayon kay Maria Lourdes Elise, anak siya ni Eliseo sa labas at ang kasal ni Eliseo kay Amelia ay bigamous dahil may nauna nang kasal si Amelia kay Filipito Sandico. Para patunayan ang kanyang filiation, ipinakita niya ang kanyang Certificate of Live Birth na pinirmahan ni Eliseo bilang ama. Sinabi rin nilang may naiwang ari-arian si Eliseo na nagkakahalaga ng milyon-milyon.

Ang depensa naman ng pamilya Garcia-Quiazon ay mali ang venue dahil sa Tarlac daw nakatira si Eliseo batay sa death certificate niya. Dagdag pa nila, walang basehan para ma-appoint si Maria Lourdes Elise bilang administratrix.

Sa RTC, pinaboran si Maria Lourdes Elise. Ayon sa korte, sa Las Piñas ang tamang venue. Umapela ang pamilya Garcia-Quiazon sa Court of Appeals (CA), ngunit kinatigan din ng CA ang RTC. Kaya naman, umakyat sila sa Korte Suprema.

Sa Korte Suprema, sinuri muli ang ebidensya. Kinatigan ng Korte Suprema ang findings ng RTC at CA na sa Las Piñas talaga nanirahan si Eliseo bago siya namatay. Ayon sa Korte:

“It is evident from the records that during his lifetime, Eliseo resided at No. 26 Everlasting Road, Phase 5, Pilar Village, Las Piñas City. For this reason, the venue for the settlement of his estate may be laid in the said city.”

Binigyang diin ng Korte Suprema na hindi basta-basta dapat paniwalaan ang nakasulat sa death certificate tungkol sa residensya. Mas pinaniwalaan nila ang mga ebidensya na nagpapatunay na si Eliseo ay nakatira sa Las Piñas kasama si Ma. Lourdes Belen bilang mag-asawa mula 1972 hanggang sa kanyang kamatayan noong 1995. Bukod pa rito, binanggit din ng Korte Suprema na naghain pa nga si Eliseo ng kaso laban kay Amelia sa Quezon City para ipawalang-bisa ang kanilang kasal dahil bigamous daw ito. Ito raw ay nagpapatunay na hindi sa Tarlac nanirahan si Eliseo sa mga huling araw niya.

Bigamous na Kasal: Walang Bisa Mula sa Simula

Isa pang mahalagang isyu sa kaso ay ang validity ng kasal ni Eliseo kay Amelia. Ayon kay Maria Lourdes Elise, void ang kasal nila dahil may nauna nang kasal si Amelia kay Filipito Sandico. Kinatigan ito ng Korte Suprema.

Sa ilalim ng Civil Code na siyang batas noong ikinasal sina Eliseo at Amelia, ang bigamous na kasal ay void ab initio, ibig sabihin, walang bisa mula pa lang sa simula. Parang hindi raw naganap ang kasal at hindi ito maaaring pagmulan ng anumang karapatan.

Ayon sa Korte Suprema:

“In a void marriage, it was though no marriage has taken place, thus, it cannot be the source of rights. Any interested party may attack the marriage directly or collaterally. A void marriage can be questioned even beyond the lifetime of the parties to the marriage.”

Dahil void ang kasal ni Eliseo kay Amelia, hindi ito hadlang para kilalanin ang karapatan ni Maria Lourdes Elise bilang anak ni Eliseo at para ma-appoint siya bilang administratrix ng estate. At dahil void ang kasal, kahit sinong interesado, tulad ni Maria Lourdes Elise na anak ni Eliseo, ay maaaring kuwestyunin ang kasal na ito kahit patay na ang mga partido.

Pinagtibay ng Korte Suprema ang ebidensya ng naunang kasal ni Amelia kay Filipito Sandico sa pamamagitan ng Certificate of Marriage mula sa Diocese of Tarlac. Kahit walang record sa National Archive, hindi ito nakabawas sa bigat ng ebidensya, lalo na’t matagal na panahon na ang nakalipas mula nang ikasal si Amelia sa una.

Praktikal na Aral: Ano ang Dapat Tandaan?

Ang kasong Garcia-Quiazon v. Belen ay nagtuturo sa atin ng ilang mahahalagang aral:

Venue ay Batay sa Aktwal na Residensya: Kapag magsasampa ng kaso ng mana, siguraduhing sa korte ito isampa kung saan aktwal na nanirahan ang namatay bago siya pumanaw. Hindi sapat ang legal domicile o ang nakasulat sa death certificate kung iba ang aktwal na tirahan.

Bigamous na Kasal ay Void: Ang kasal na bigamous ay walang bisa mula sa simula. Hindi ito nagbibigay ng karapatan sa mga partido at maaaring kuwestyunin kahit sino mang interesado.

Karapatan ng Anak sa Labas: Ang anak sa labas ay may karapatan sa mana ng kanyang ama at maaaring maghain ng petisyon para sa letters of administration.

Ebidensya ng Residensya at Kasal: Mahalaga ang ebidensya para patunayan ang residensya ng namatay at ang validity ng kasal. Hindi sapat ang salita lamang, kailangan ng dokumento at iba pang patunay.

Mga Madalas Itanong (FAQs)

Tanong 1: Ano ang ibig sabihin ng

ASG Law