ASG Law

Category: Batas Pamilya

  • Ang Bisa ng Berbal na Hatiang Mana sa Batas sa Lupa sa Pilipinas: Pag-aaral sa Kaso ng Notarte v. Notarte

    Ang Bisa ng Berbal na Hatiang Mana sa Batas sa Lupa sa Pilipinas


    [ G.R. No. 180614, August 29, 2012 ]

    INTRODUKSYON

    Sa Pilipinas, maraming pamilya ang humaharap sa komplikadong usapin ng pagmamana ng lupa. Madalas, ang mga ari-arian na ipinasa sa maraming henerasyon ay hindi pormal na nahahati, na nagreresulta sa mga hindi pagkakasundo at legal na labanan. Ang kaso ng Notarte v. Notarte ay nagbibigay-linaw sa bisa ng isang berbal o ‘di pormal na hatiang mana, at kung paano ito kinikilala ng Korte Suprema. Sa gitna ng sigalotang pampamilya ukol sa pag-aari ng lupa sa Pangasinan, ang kasong ito ay sumuri sa legalidad ng hatiang mana na isinagawa lamang sa salita, at ang kahalagahan ng mga ebidensya sa pagpapatunay nito. Ang pangunahing tanong: Maaari bang mapatunayan at kilalanin ng batas ang isang hatiang mana kahit walang pormal na dokumento?

    KONTEKSTONG LEGAL

    Ang Artikulo 1082 ng Civil Code ng Pilipinas ay nagpapahintulot sa pagkilala ng partisyon kahit walang pormal na kasulatan. Ayon sa batas na ito, “Every act which is intended to put an end to indivision among co-heirs is deemed to be a partition.” Ibig sabihin, anumang aksyon na naglalayong wakasan ang pagiging magkakasama sa ari-arian ng mga tagapagmana ay maituturing na partisyon. Hindi lamang bilihan o palitan ang maituturing na partisyon, kundi maging ang iba pang transaksyon na nagpapakita ng intensyon na hatiin ang mana.

    Ang konsepto ng “estoppel” ay mahalaga rin sa mga kaso ng hatiang mana. Kapag ang mga tagapagmana ay nagpakita ng mga aksyon na nagpapahiwatig na kinikilala nila ang isang berbal na partisyon, tulad ng pag-okupa at pagmamay-ari ng kanya-kanyang parte ng lupa, hindi na nila maaaring bawiin ito sa kalaunan. Sa madaling salita, hindi na sila papayagang magsinungaling sa kanilang mga dating gawa o pahayag na nakaapekto na sa ibang partido.

    Mahalaga ring tandaan ang patakaran sa pagtanggap ng ebidensya sa korte. Ayon sa Rules of Court, ang ebidensya ay dapat tanggapin kung ito ay “relevant to the issue and is not excluded by the law or the rules.” Dapat maging liberal ang korte sa pagtanggap ng ebidensya, lalo na sa mga usaping may kinalaman sa lupa, upang lubos na mapakinggan ang magkabilang panig at maresolba ang kaso nang makatarungan. Ang pagtanggi sa ebidensya dahil lamang sa teknikalidad ay maaaring maging sanhi ng pagkatalo ng isang partido, kahit pa mayroon itong matibay na basehan sa katotohanan.

    PAGSUSURI SA KASO

    Ang kaso ng Notarte v. Notarte ay nagsimula sa Municipal Trial Court (MTC) ng Bani, Pangasinan. Si Godofredo Notarte ay nagsampa ng reklamo laban kina Leonardo, Guillermo, Regalado, at mga tagapagmana ni Felipe Notarte, upang mabawi ang umano’y inangkin nilang parte ng kanyang lupa. Ayon kay Godofredo, binili niya ang lupa mula kay Patrocenia Nebril-Gamboa, na nagmula sa 1/7 bahagi ng mana ni Bernardo Notarte sa isang malaking lote na sakop ng Original Certificate of Title (OCT) No. 48098.

    Sa MTC, maraming dokumento ang iniharap si Godofredo bilang ebidensya ng kanyang pagmamay-ari, kabilang ang mga deed of sale, tax declaration, at iba pang dokumento na nagpapakita ng transaksyon mula kay Bernardo Notarte hanggang sa kanya. Gayunpaman, hindi tinanggap ng MTC ang karamihan sa mga ebidensyang ito, dahil umano’y hindi napatunayan na mayroong pormal na hatiang mana ang mga orihinal na nagmamay-ari ng OCT No. 48098. Dahil dito, ibinasura ng MTC ang reklamo ni Godofredo.

    Hindi sumuko si Godofredo at umapela sa Regional Trial Court (RTC). Binaliktad ng RTC ang desisyon ng MTC, at kinilala ang pagmamay-ari ni Godofredo sa lupa. Ayon sa RTC, napatunayan ni Godofredo sa pamamagitan ng ebidensya ang kanyang pagmamay-ari at ang lawak ng lupa na kanyang binili. Inutusan din ng RTC ang mga Notarte na iwanan ang mga parte ng lupa na kanilang inookupahan at magbayad ng danyos.

    Muling umapela ang mga Notarte sa Court of Appeals (CA), ngunit pinagtibay ng CA ang desisyon ng RTC. Ayon sa CA, mali ang MTC sa pagbasura sa mga ebidensya ni Godofredo. Binigyang-diin ng CA na kahit walang pormal na dokumento ng partisyon, maaaring mapatunayan ang berbal na hatiang mana sa pamamagitan ng mga aksyon at ebidensya. Sinabi pa ng CA na “respondent Godofredo testified clearly and graphically as to the location and physical description of the subject land, in relation to the big parcel of land covered by OCT No. 48098. The series of conveyances from the registered owner Bernardo Notarte up to Antonio and Patrocenia Gamboa were related by Godofredo in painstaking details, all supported by documentary evidence.”

    Hindi pa rin nasiyahan ang mga Notarte at umakyat sila sa Korte Suprema. Ngunit muling kinatigan ng Korte Suprema si Godofredo. Sinang-ayunan ng Korte Suprema ang CA na mali ang MTC sa hindi pagtanggap sa mga ebidensya ni Godofredo. Ayon sa Korte Suprema, “The MTC thus erred in rejecting the formal offer of documentary evidence that is clearly relevant to respondent’s cause of action. Even assuming that the MTC had reservations about the relevancy of some exhibits offered by the respondent, still, it should have admitted the same subject to judicial evaluation as to their probative value.”

    Binigyang-diin ng Korte Suprema na ang berbal na hatiang mana ay balido at kinikilala ng batas, lalo na kung ito ay sinusuportahan ng mga aksyon ng pagmamay-ari at mahabang panahon ng pag-okupa. Ayon pa sa Korte Suprema, “Regardless of whether a parol partition or agreement to partition is valid and enforceable at law, equity will in proper cases, where the parol partition has actually been consummated by the taking of possession in severalty and the exercise of ownership by the parties of the respective portions set off to each, recognize and enforce such parol partition and the rights of the parties thereunder.”

    Gayunpaman, ibinaba ng Korte Suprema ang lawak ng lupa na pagmamay-ari ni Godofredo sa 27,172 metro kwadrado, batay sa orihinal na sukat na nakasaad sa Escritura de Compra-Venta noong 1929. Inutusan din ng Korte Suprema ang MTC na magsagawa ng survey upang matiyak ang eksaktong hangganan ng lupa at resolbahin ang usapin ng encroachment.

    PRAKTIKAL NA IMPLIKASYON

    Ang desisyon sa kasong Notarte v. Notarte ay may malaking implikasyon sa mga usapin ng pagmamana ng lupa sa Pilipinas. Pinatitibay nito ang bisa ng berbal na hatiang mana, lalo na sa mga pamilyang matagal nang nag-okupa at nagmamay-ari ng kanya-kanyang parte ng lupa ng mana, kahit walang pormal na dokumento.

    Para sa mga may-ari ng lupa at tagapagmana, mahalagang maunawaan ang mga sumusunod:

    • Ang berbal na hatiang mana ay balido: Hindi kailangang may pormal na kasulatan upang mapatunayan ang hatiang mana. Ang mga aksyon ng pagmamay-ari at mahabang panahon ng pag-okupa ay maaaring maging sapat na ebidensya.
    • Mahalaga ang ebidensya: Sa korte, mahalaga ang pagpapakita ng matibay na ebidensya upang mapatunayan ang berbal na hatiang mana. Kabilang dito ang mga dokumento tulad ng tax declaration, deed of sale, at testimonya ng mga saksi.
    • Maging maingat sa transaksyon: Kung bibili ng lupa na bahagi ng mana, tiyakin na malinaw ang pinagmulan ng titulo at may sapat na dokumento upang maprotektahan ang iyong karapatan.
    • Kumunsulta sa abogado: Sa mga komplikadong usapin ng pagmamana ng lupa, laging makabubuti ang kumunsulta sa abogado upang mabigyan ka ng tamang payo legal at maprotektahan ang iyong interes.

    SUSING ARAL

    • Kinikilala ng batas ang berbal na hatiang mana, lalo na kung may sapat na ebidensya ng pag-okupa at pagmamay-ari.
    • Dapat maging liberal ang korte sa pagtanggap ng ebidensya sa mga usaping may kinalaman sa lupa.
    • Mahalaga ang dokumentasyon at konsultasyon sa abogado sa usapin ng pagmamana ng lupa.

    MGA KARANIWANG TANONG (FAQ)

    Tanong 1: Ano ang berbal na hatiang mana?
    Sagot: Ito ay hatiang mana na isinagawa lamang sa salita, walang pormal na kasulatan. Kinikilala ito ng batas kung mapapatunayan sa pamamagitan ng iba pang ebidensya.

    Tanong 2: Sapat na ba ang tax declaration bilang patunay ng pagmamay-ari?
    Sagot: Hindi sapat ang tax declaration bilang solong patunay ng pagmamay-ari, ngunit malaking tulong ito bilang karagdagang ebidensya, lalo na kung sinamahan ng iba pang dokumento at testimonya.

    Tanong 3: Ano ang estoppel at paano ito nauugnay sa hatiang mana?
    Sagot: Ang estoppel ay prinsipyo ng batas na pumipigil sa isang tao na bawiin ang kanyang mga pahayag o gawa na nakaapekto na sa ibang partido. Sa hatiang mana, kung ang mga tagapagmana ay nagpakita ng aksyon na kumikilala sa berbal na partisyon, hindi na nila ito maaaring bawiin sa kalaunan dahil sa estoppel.

    Tanong 4: Kailangan pa bang magpa-survey ng lupa kung may usapin sa hangganan?
    Sagot: Oo, mahalaga ang survey upang matiyak ang eksaktong hangganan ng lupa, lalo na kung mayroong hindi pagkakasundo o encroachment na nangyayari.

    Tanong 5: Ano ang dapat kong gawin kung may usapin ako sa pagmamana ng lupa?
    Sagot: Kumunsulta agad sa abogado upang mabigyan ka ng payo legal at maprotektahan ang iyong karapatan. Mahalaga ang tamang dokumentasyon at ebidensya sa pagpapatunay ng iyong claim.

    May katanungan ka ba tungkol sa usapin ng lupa at pagmamana? Eksperto ang ASG Law sa mga kasong may kinalaman sa ari-arian. Para sa konsultasyon, makipag-ugnayan sa amin sa hello@asglawpartners.com o bisitahin ang aming website dito. Handa kaming tumulong sa iyo.




    Source: Supreme Court E-Library

    This page was dynamically generated

    by the E-Library Content Management System (E-LibCMS)