Tinitiyak ng batas na ang bawat isa ay may karapatang marinig ang kanyang panig bago magpataw ng parusa. Sa madaling salita, kailangan munang abisuhan at bigyan ng pagkakataong magpaliwanag ang isang tao bago siya maparusahan. Ipinunto ng Korte Suprema na ang hindi pagbibigay ng abiso sa isang partido na apektado ng isang desisyon ay paglabag sa kanyang karapatan sa due process. Mahalaga ang abiso upang magkaroon ng pagkakataon ang isang tao na gamitin ang mga legal na remedyo na naaayon sa batas. Kung hindi naabisuhan, paano siya makakapagsumite ng motion for reconsideration o apela?

Kapag ang Abiso ay Hindi Nakarating: Ang Usapin ng ‘Due Process’ kay Dr. Villarete

Ang kasong ito ay nagsimula sa isang lease contract sa pagitan ng Lung Center of the Philippines (Lung Center) at Himex Corporation para sa mga medical equipment. Natuklasan ng Commission on Audit (COA) na may mga pagkukulang sa transaksyon, kaya naglabas ito ng Notice of Disallowance. Kabilang sa mga pinanagot ay si Dr. Raoul C. Villarete, na Deputy Director for Medical Services ng Lung Center noong panahong iyon. Umapela sina Dr. Villarete, kasama ang Lung Center, ngunit ibinasura ito ng COA. Ngunit, iginiit ni Dr. Villarete na hindi siya nakatanggap ng abiso tungkol sa desisyon ng COA, kaya hindi siya nagkaroon ng pagkakataong maghain ng motion for reconsideration. Naghain siya ng Motion to Lift Commission on Audit Order of Execution No. 2015-032 at Motion for Reconsideration na parehong ibinasura. Dahil dito, umakyat ang kaso sa Korte Suprema upang suriin kung nilabag ba ng COA ang karapatan ni Dr. Villarete sa due process.

Sa ilalim ng Rule 64 ng Rules of Court, ang tungkulin ng Korte Suprema ay limitahan ang sarili sa pagtukoy kung nagkaroon ba ng grave abuse of discretion ang tribunal na naglabas ng desisyon o resolusyon. Ayon sa Korte Suprema, may grave abuse of discretion kung ang isang ahensya ay umiiwas sa positibong tungkulin o tumatangging gampanan ang isang tungkulin na iniutos ng batas. Kaya’t napakahalaga na matiyak na ang lahat ng proseso ay nasusunod, lalo na kung ito ay may malaking epekto sa buhay ng isang tao.

Iginiit ni Dr. Villarete na hindi siya nabigyan ng abiso ng COA Decision No. 2012-138. Sinabi ng COA na naisagawa ang paghahatid ng abiso kay Dr. Villarete sa pamamagitan ng dalawang tao na diumano’y kanyang mga kinatawan. Hindi kinatigan ng Korte Suprema ang argumento ng COA dahil sa kakulangan ng matibay na ebidensya. Ayon sa Korte Suprema, ang Certificate of Service ay nagpapahiwatig na si Llona ang tumanggap ng mga abiso para kay Dr. Villarete, kay Dr. Rubio, at sa Chief Auditor. Dagdag pa rito, kahit na nagpakita ang COA ng Certification mula sa Lung Center na nagsasabing si Cajipe ay may posisyon sa opisina ng Deputy Director for Hospital Support Services, hindi ito sapat upang patunayan na siya ay personal na secretary ni Dr. Villarete o awtorisadong tumanggap ng abiso para sa kanya. Kaya’t hindi maituturing na balido ang paghahatid ng abiso sa pamamagitan ni Cajipe.

Nagbigay diin ang Korte Suprema na ang wastong paghahatid ng abiso ay kailangan upang matiyak na ang isang partido ay may kaalaman sa mga pangyayari sa kanyang kaso, upang maprotektahan niya ang kanyang mga interes. Sang-ayon ito sa Rule 13, Section 2 ng 1997 Rules of Civil Procedure, na nagtatakda kung paano dapat gawin ang paghahatid ng mga dokumento sa korte. Kung ang isang partido ay hindi kinakatawan ng abogado, ang abiso ay dapat ihatid sa kanya nang personal o sa kanyang awtorisadong kinatawan. Dahil dito, kinakailangan ang malinaw na patunay na natanggap ng partido o ng kanyang awtorisadong kinatawan ang abiso. Kung walang sapat na ebidensya, hindi maaaring ipagpalagay na naabisuhan ang partido.

“Procedural due process is met when one is given notice and opportunity to be heard or explain their side.” Ayon sa Korte Suprema, mahalaga ang due process sa lahat ng pagkakataon, lalo na kung may posibilidad na mawalan ng buhay, kalayaan, o ari-arian ang isang tao. Sa kasong ito, dahil hindi nakatanggap ng abiso si Dr. Villarete, hindi siya nagkaroon ng pagkakataong maghain ng motion for reconsideration at ipagtanggol ang kanyang sarili. Samakatuwid, nilabag ng COA ang kanyang karapatan sa due process.

Ang Revised Rules of the Commission on Audit ay nagbibigay sa isang partido ng tatlong pagkakataon upang ipahayag ang kanyang panig at humingi ng reconsideration sa isang hindi paborableng desisyon. Una, maaaring umapela ang isang partido mula sa desisyon ng Auditor patungo sa Director. Pangalawa, maaaring iakyat ang desisyon ng Director sa Commission Proper. Pangatlo, maaaring maghain ng motion for reconsideration sa Commission Proper. Kung ibabasura ito, maaari pang umakyat sa Korte Suprema sa pamamagitan ng petition for certiorari. Sa kaso ni Dr. Villarete, isa lamang sa mga remedyong ito ang kanyang nagamit, kaya’t hindi niya lubusang naipagtanggol ang kanyang sarili. Kaya naman nagdesisyon ang Korte Suprema na nagkaroon ng paglabag sa kanyang karapatang pantao sa proseso, partikular na ang karapatan sa due process.

FAQs

Ano ang pangunahing isyu sa kasong ito?	Ang pangunahing isyu ay kung nilabag ba ng Commission on Audit (COA) ang karapatan ni Dr. Villarete sa due process dahil hindi siya nabigyan ng abiso tungkol sa desisyon na nagpapanagot sa kanya.
Ano ang ibig sabihin ng ‘due process’?	Ang due process ay ang karapatan ng isang tao na marinig ang kanyang panig at magkaroon ng pagkakataong magpaliwanag bago siya maparusahan o magkaroon ng negatibong epekto sa kanyang buhay, kalayaan, o ari-arian.
Bakit mahalaga ang abiso sa isang kaso?	Ang abiso ay nagbibigay sa isang partido ng pagkakataong malaman ang mga detalye ng kaso at gumawa ng mga hakbang upang ipagtanggol ang kanyang sarili, tulad ng paghahain ng apela o motion for reconsideration.
Sino ang dapat tumanggap ng abiso?	Ang abiso ay dapat ihatid sa partido mismo o sa kanyang awtorisadong kinatawan.
Ano ang ginawa ng Korte Suprema sa kasong ito?	Ipinag-utos ng Korte Suprema na payagan si Dr. Villarete na maghain ng motion for reconsideration sa COA upang marinig ang kanyang panig at muling suriin ang kanyang pananagutan.
Ano ang epekto ng desisyong ito?	Ang desisyong ito ay nagpapatibay sa kahalagahan ng due process at nagbibigay-diin na dapat sundin ang wastong pamamaraan sa paghahatid ng abiso upang matiyak na ang lahat ay may pagkakataong ipagtanggol ang kanilang sarili.
Anong aral ang makukuha sa kasong ito?	Ang aral ay dapat tiyakin ng mga ahensya ng gobyerno na sinusunod ang due process at na ang mga abiso ay wastong naihahatid sa mga apektadong partido.
Maari bang ipasa sa kahit sinong empleyado ang isang notice?	Hindi. Kinakailangang matiyak na ang abiso ay natanggap ng mismong partido o ng kanyang awtorisadong kinatawan. Hindi sapat na ipasa lamang ito sa isang empleyado.

Sa kabuuan, ang kasong ito ay nagpapaalala sa atin na ang karapatan sa due process ay pundasyon ng isang makatarungang sistema ng batas. Dapat tiyakin ng mga ahensya ng gobyerno na sinusunod ang wastong pamamaraan sa paghahatid ng abiso upang maiwasan ang paglabag sa karapatan ng mga mamamayan. Ang wastong abiso ay nagbibigay pagkakataon sa isang indibidwal na maghain ng motion for reconsideration o apela, at magkaroon ng pagkakataong maipahayag ang kanyang panig bago magpataw ng anumang parusa.

For inquiries regarding the application of this ruling to specific circumstances, please contact ASG Law through contact or via email at frontdesk@asglawpartners.com.

Disclaimer: This analysis is provided for informational purposes only and does not constitute legal advice. For specific legal guidance tailored to your situation, please consult with a qualified attorney.
Source: Villarete v. Commission on Audit, G.R No. 243818, April 26, 2022