Sa isang lipunang nagpapahalaga sa integridad at pananagutan, ang paglalantad ng Statement of Assets, Liabilities, and Net Worth (SALN) ay mahalaga. Ngunit paano kung ang paglilitis ay labis na nagtatagal? Sa kasong ito, ipinagtanggol ng Korte Suprema ang karapatan ng isang akusado sa mabilis na paglilitis, na nagpapakita na ang labis na pagkaantala sa paglilitis ay maaaring magpawalang-bisa sa mga kaso, kahit na may kinalaman sa paglabag sa SALN. Ang desisyon na ito ay nagpapaalala sa mga ahensya ng gobyerno na dapat nilang balansehin ang kanilang tungkuling imbestigahan at litisin ang mga kaso sa karapatan ng mga indibidwal sa mabilis at walang pagkaantalang paglilitis.

Kapag Ang Usapin ng SALN ay Naantala: Paglabag Ba sa Karapatan sa Mabilis na Paglilitis?

Ang kaso ay nagsimula sa mga reklamo na inihain laban kay Lilybeth R. Perez, isang Revenue Officer ng Bureau of Internal Revenue (BIR), dahil sa umano’y mga pagkakamali at hindi pagkakapare-pareho sa kanyang SALN mula 1994 hanggang 2002. Kabilang sa mga alegasyon ang pagkabigong maghain ng SALN, hindi pagdedeklara ng mga ari-arian, at mga maling impormasyon. Ang Ombudsman, matapos ang mahabang panahon, ay nagpasiya na may probable cause upang sampahan si Perez ng mga kaso ng paglabag sa Section 8 ng Republic Act No. 6713, na kilala rin bilang Code of Conduct and Ethical Standards for Public Officials and Employees. Ito ang nagtulak kay Perez na magsampa ng petisyon sa Korte Suprema, na iginigiit na ang kanyang karapatan sa mabilis na paglilitis ay nilabag dahil sa labis na pagkaantala sa paglilitis ng kanyang kaso.

Dito lumabas ang mahalagang isyu: nilabag ba ang karapatan ni Perez sa mabilis na paglilitis dahil sa 10-taong pagkaantala sa pagitan ng paghahain ng mga reklamo at ng pagpapalabas ng resolusyon ng Ombudsman? Itinuro ng Korte Suprema na ang Section 16, Article III ng Konstitusyon ay nagtatakda na ang lahat ng mga tao ay may karapatan sa mabilis na paglilitis ng kanilang mga kaso sa harap ng lahat ng mga panghukuman, quasi-judicial, o administrative body. Dagdag pa rito, hinihimok ng Section 12, Art. XI ng Konstitusyon ang Ombudsman na kumilos nang mabilis sa pagresolba ng mga reklamo na inihain laban sa mga opisyal o empleyado ng gobyerno.

Sa kasong Cagang v. Sandiganbayan, naglatag ang Korte Suprema ng mga gabay sa pagtukoy kung ang paglabag sa karapatan ng isang tao sa mabilis na paglilitis ng mga kaso ay naganap. Kabilang dito ang pagkilala sa pagkakaiba sa pagitan ng karapatan sa mabilis na paglilitis at karapatan sa mabilis na paglilitis, na sinasabi na ang karapatan sa mabilis na paglilitis ay maaaring ipatawag sa anumang tribunal, panghukuman man o quasi-judicial. Dapat ding tukuyin ng mga korte kung aling partido ang nagdadala ng pasanin ng patunay, at isaalang-alang ang buong konteksto ng kaso, mula sa dami ng ebidensya hanggang sa pagiging simple o kumplikado ng mga isyu na itinaas.

Sa pagsusuri sa kaso ni Perez, tinimbang ng Korte Suprema ang tagal ng pagkaantala laban sa pangangailangan para sa masusing pagsisiyasat. Natagpuan ng Korte na ang 10-taong pagkaantala ay hindi makatwiran, lalo na dahil ang Ombudsman ay nabigo na magbigay ng sapat na paliwanag para sa pagkaantala. Ang pasanin ng patunay ay inilipat sa Ombudsman upang bigyang-katwiran ang pagkaantala, na nabigo nilang gawin. Binigyang-diin ng Korte na ang kakulangan sa mapagkukunan ng Ombudsman ay hindi isang katanggap-tanggap na dahilan upang balewalain ang mga iniresetang panahon, maliban kung maitatatag na ang mga rekord o ebidensya ay napakarami. Dagdag pa rito, agad na itinaas ni Perez ang kanyang karapatan sa mabilis na paglilitis ng mga kaso sa mosyon para sa rekonsiderasyon na kanyang inihain sa harap ng Ombudsman, na nagpapakita na hindi niya isinuko o natulog sa kanyang karapatan sa konstitusyon.

Binigyang-diin din ng Korte Suprema na ang paghahain ng SALN ay may mahalagang papel sa pagtataguyod ng transparency sa serbisyo sibil at pagpigil sa mga opisyal ng gobyerno na naghahangad na yumaman sa pamamagitan ng mga ilegal na paraan. Gayunpaman, tinukoy ng Korte na ang hindi pagdedeklara ng kinakailangang datos sa SALN ay hindi awtomatikong nangangahulugan ng dishonesty, na nangangailangan ng malicious intent na itago ang katotohanan o gumawa ng mga maling pahayag. Sa kasong ito, natagpuan ng Korte na walang malicious intent si Perez na itago ang kanyang anak o ang mga unit ng apartment at ang kita sa pag-upa, dahil ipinahayag niya ang mga ito sa kanyang kontra-affidavit at ipinaliwanag ang hindi pagdedeklara ng kanyang anak at kinalaunan ang pagsasama ng mga ito sa halaga ng kanyang ari-arian.

Bukod pa rito, ang kita o mga pinagmumulan ng kita ay hindi kinakailangang ideklara o ipaliwanag sa SALN. Ang R.A. No. 6713 ay nangangailangan lamang ng deklarasyon ng mga ari-arian, pananagutan, net worth, at mga interes sa pananalapi at negosyo ng opisyal o empleyado ng publiko, kabilang ang mga asawa at mga hindi kasal na anak na wala pang 18 taong gulang na nakatira sa kanilang mga sambahayan.

Dahil dito, ibinasura ng Korte Suprema ang mga kaso laban kay Perez, na binibigyang-diin ang kahalagahan ng paggalang sa karapatan ng isang indibidwal sa mabilis na paglilitis, kahit na sa mga kaso na kinasasangkutan ng mga potensyal na paglabag sa mga kinakailangan sa SALN. Binigyang-diin ng Korte na dapat na tiyakin ng mga ahensya ng gobyerno, tulad ng Ombudsman, na ang mga paglilitis ay isinasagawa sa napapanahong paraan at ang mga pagkaantala ay nabibigyang-katwiran ng pagiging kumplikado ng kaso o dami ng ebidensya.

FAQs

Ano ang pangunahing isyu sa kasong ito?	Ang pangunahing isyu ay kung nilabag ba ng Ombudsman ang karapatan ni Lilybeth Perez sa mabilis na paglilitis ng mga kaso dahil sa labis na pagkaantala sa pagsasagawa ng preliminary investigation.
Ano ang SALN?	Ang SALN ay ang Statement of Assets, Liabilities, and Net Worth, isang dokumento na kinakailangang ihain ng mga opisyal at empleyado ng gobyerno sa Pilipinas na naglalaman ng kanilang mga ari-arian, pananagutan, at net worth.
Ano ang Republic Act No. 6713?	Ang Republic Act No. 6713, na kilala rin bilang Code of Conduct and Ethical Standards for Public Officials and Employees, ay batas sa Pilipinas na nagtatakda ng mga pamantayan ng pag-uugali para sa mga opisyal at empleyado ng gobyerno.
Ano ang kahalagahan ng karapatan sa mabilis na paglilitis?	Ang karapatan sa mabilis na paglilitis ay mahalaga upang matiyak na ang mga indibidwal ay hindi napapailalim sa labis na hindi katiyakan at pagkabalisa dahil sa hindi pa nalulutas na mga kaso. Tinitiyak nito na ang hustisya ay hindi ipinagkait dahil sa hindi makatwirang pagkaantala.
Paano nakakaapekto ang desisyon na ito sa mga public official?	Ang desisyon na ito ay nagpapaalala sa mga public official na habang mahalaga ang pagiging transparent, ang pagproseso ng mga kaso laban sa kanila ay dapat isagawa nang napapanahon upang mapangalagaan din ang kanilang mga karapatan.
Kailan maaaring ipawalang-bisa ang isang kaso dahil sa inordinate delay?	Ang isang kaso ay maaaring ipawalang-bisa dahil sa inordinate delay kapag ang pagkaantala ay hindi makatwiran, hindi naipaliwanag, at nakapinsala sa mga karapatan ng akusado sa ilalim ng Konstitusyon.
Ano ang ginawang batayan ng Korte Suprema sa pagbasura ng kaso?	Ang Korte Suprema ay ibinasura ang kaso dahil sa inordinate delay sa preliminary investigation na ginawa ng Ombudsman, na lumabag sa karapatan ng petisyoner sa mabilis na paglilitis at procedural due process.
Ano ang papel ng Ombudsman sa pagresolba ng mga kaso?	Bilang tagapagtanggol ng mga tao, ang Ombudsman ay inatasang kumilos nang mabilis sa mga reklamo na inihain laban sa mga opisyal o empleyado ng gobyerno.

Ang kasong ito ay isang paalala na ang hustisya ay hindi lamang tungkol sa pagiging transparent at pananagutan; ito rin ay tungkol sa pagiging napapanahon at patas. Tinitiyak ng desisyon na ito na ang mga karapatan ng mga indibidwal ay protektado at ang mga ahensya ng gobyerno ay mananagot sa kanilang tungkuling kumilos nang mabilis.

Para sa mga katanungan tungkol sa paglalapat ng desisyon na ito sa mga partikular na sitwasyon, mangyaring makipag-ugnayan sa ASG Law sa pamamagitan ng contact o sa pamamagitan ng email sa frontdesk@asglawpartners.com.

Disclaimer: Ang pagsusuri na ito ay ibinigay para sa mga layuning pang-impormasyon lamang at hindi bumubuo ng legal na payo. Para sa partikular na legal na gabay na iniayon sa iyong sitwasyon, mangyaring kumunsulta sa isang kwalipikadong abogado.
Source: Lilybeth R. Perez vs. Office of the Ombudsman, G.R. Nos. 225568-70, February 15, 2022