Ipinasiya ng Korte Suprema na ang National Commission on Indigenous Peoples (NCIP) ay dapat magbigay ng pagkakataon sa mga apela batay sa ‘fresh period rule’, na nagpapahintulot ng 15 araw mula sa pagkatanggap ng pagtanggi sa mosyon para sa rekonsiderasyon upang maghain ng apela. Binibigyang-diin ng desisyong ito ang kahalagahan ng pagdinig sa mga kaso batay sa merito nito at hindi lamang sa mga teknikal na detalye, lalo na kung ito ay may kinalaman sa mga karapatan ng mga katutubo.

Kung Paano Nakatulong ang ‘Fresh Period Rule’ sa Pagprotekta ng Lupaing Ninuno

Ang kasong ito ay nagmula sa isang reklamo na inihain ni Andrew Abis laban sa Puerto Del Sol Palawan, Inc. (PDSPI) dahil sa di-umano’y pagpasok sa lupaing ninuno ng tribong Cuyunen. Nagpasya ang Regional Hearing Office (RHO) ng NCIP na pabor kay Abis, ngunit tinanggihan ang apela ng PDSPI dahil umano sa pagkahuli sa paghain nito. Ang isyu ay kung tama ba ang NCIP RHO IV sa pagtanggi sa apela ng PDSPI dahil sa technicality, o dapat bang bigyan ng pagkakataon ang PDSPI na ipagpatuloy ang apela nito. Ayon sa Korte Suprema, mali ang NCIP RHO IV sa pagbasura sa apela ng PDSPI. Dahil dito, nakialam ang Korte Suprema at sinabing dapat bigyan ng pagkakataon ang PDSPI na madinig ang apela nito.

Ang pangunahing argumento ng CA ay hindi umano sinunod ng PDSPI ang doktrina ng exhaustion of administrative remedies dahil hindi ito naghain ng mosyon para sa rekonsiderasyon sa NCIP RHO IV bago dumulog sa korte. Ngunit, sinabi ng Korte Suprema na mali ang CA. Una, ayon sa 2003 NCIP Rules of Procedure, isa lamang mosyon para sa rekonsiderasyon ang pinapayagan sa RHO. Dahil naghain na ang PDSPI ng isang mosyon para sa rekonsiderasyon, hindi na ito maaaring maghain pa ng isa pa.

Ikalawa, kahit na kailangan munang dumaan sa lahat ng remedyo sa antas administratibo bago maghain ng certiorari, may mga eksepsiyon dito. Kabilang sa mga eksepsiyon na ito kung ang isyu ay purong legal o kung ang aksyon ay maliwanag na labag sa batas. Sa kasong ito, ang tanong tungkol sa tamang panahon para sa pag-apela sa desisyon ng RHO ay isang purong legal na tanong. Dagdag pa rito, maliwanag na labag sa 2003 NCIP Rules of Procedure ang ginawa ng NCIP RHO IV.

Seksyon 46. Finality of Judgment. — A judgment rendered by the RHO shall become final upon the lapse of fifteen (15) days from receipt of the decision, award or order denying the motion for reconsideration, and there being no appeal made. If the 15th day falls on a Saturday, Sunday or a Holiday, the last day shall be the next working day.

Sa madaling salita, malinaw na sinasabi ng panuntunan na mayroon pang 15 araw ang isang partido upang maghain ng apela matapos matanggap ang desisyon na nagpapawalang-bisa sa kanilang mosyon para sa rekonsiderasyon. Ito ang tinatawag na ‘fresh period rule’. Dahil dito, nagkamali ang NCIP RHO IV nang sabihin nitong huli na ang PDSPI sa paghain ng apela. Binigyang diin din ng Korte Suprema na hindi dapat pahalagahan ang technicality sa pagbasura ng mga apela. Ang mga patakaran ay dapat gamitin upang makamit ang katarungan, hindi upang hadlangan ito. Samakatuwid, dapat bigyan ng pagkakataon ang lahat na madinig ang kanilang kaso.

Bagaman ang ‘Neypes Rule’ ay orihinal na para lamang sa mga pagpapasya ng korte, sinabi ng Korte Suprema na maaaring gamitin ang prinsipyong ito sa mga kaso sa NCIP. Ayon sa Section 97, Rule XVII ng 2003 NCIP Rules of Procedure, ang Rules of Court ay dapat gamitin bilang karagdagang gabay. Dagdag pa rito, walang probisyon sa 2003 NCIP Rules of Procedure na nagsasabing kung ang isang partido ay naghain ng motion for reconsideration, ang natitirang balanse ng panahon upang mag-apela ay bibilangin mula sa pagkatanggap ng abiso ng desisyon ng RHO na nagpapawalang-bisa sa motion for reconsideration. Dahil dito, maliwanag na pinagtibay ng Section 46, Rule IX ng 2003 NCIP Rules of Procedure ang ‘Fresh Period Rule’. Dahil diyan, ang Court ay nakakita ng malubhang pag-abuso sa paghuhusga sa panig ng NCIP, RHO IV dahil nagbigay ito ng Order na malinaw na labag sa nabanggit na panuntunan.

FAQs

Ano ang pangunahing isyu sa kasong ito?	Kung tama ba ang pagbasura ng NCIP sa apela ng PDSPI dahil sa technicality sa paghain nito.
Ano ang ‘fresh period rule’?	Ito ang panuntunan na nagbibigay ng 15 araw mula sa pagkatanggap ng pagtanggi sa mosyon para sa rekonsiderasyon upang maghain ng apela.
Bakit mahalaga ang desisyon ng Korte Suprema?	Dahil binibigyang-diin nito ang kahalagahan ng pagdinig sa mga kaso batay sa merito at hindi lamang sa mga teknikal na detalye.
Ano ang NCIP Rules of Procedure?	Ito ang mga panuntunan na sinusunod sa mga pagdinig sa NCIP, kabilang ang mga patakaran sa apela.
Ano ang kahulugan ng ‘exhaustion of administrative remedies’?	Ito ay nangangahulugan na dapat munang subukan ang lahat ng remedyo sa loob ng ahensya ng gobyerno bago dumulog sa korte.
Kailan maaaring dumulog sa korte kahit hindi pa naubos ang remedyo sa ahensya?	Kapag ang isyu ay purong legal o kung ang aksyon ng ahensya ay maliwanag na labag sa batas.
Paano nakaapekto ang kasong ito sa mga katutubo?	Nakakatulong ito na protektahan ang kanilang mga karapatan sa lupaing ninuno sa pamamagitan ng pagtiyak na madinig ang kanilang mga kaso.
Sino si Andrew Abis sa kasong ito?	Siya ang nagreklamo laban sa PDSPI dahil sa di-umano’y pagpasok sa lupaing ninuno ng kanyang tribo.

Sa kabuuan, ipinapakita ng kasong ito na mas mahalaga ang katarungan kaysa sa technicality, lalo na kung may kinalaman ito sa mga karapatan ng mga katutubo. Sa pagbibigay-diin sa kahalagahan ng ‘fresh period rule’, tinitiyak ng Korte Suprema na lahat ay may pagkakataong madinig ang kanilang kaso sa NCIP.

Para sa mga katanungan tungkol sa paggamit ng ruling na ito sa mga tiyak na sitwasyon, mangyaring makipag-ugnayan sa ASG Law sa pamamagitan ng contact o sa pamamagitan ng email sa frontdesk@asglawpartners.com.

Disclaimer: Ang pagsusuri na ito ay ibinigay para sa layuning pang-impormasyon lamang at hindi bumubuo ng legal na payo. Para sa tiyak na legal na patnubay na naaangkop sa iyong sitwasyon, mangyaring kumunsulta sa isang kwalipikadong abogado.
Pinagmulan: Puerto Del Sol Palawan, Inc. v. Gabaen, G.R. No. 212607, March 27, 2019