Tungkulin ng Opisyal ng Gobyerno: Pangangalaga sa Pondo at Pag-iwas sa Pananagutan

G.R. No. 198457, August 13, 2013

INTRODUKSYON

Isipin ang isang ospital na pinondohan ng gobyerno, naglilingkod sa libu-libong mahihirap. Taon-taon, milyun-milyong pondo ang dumadaan dito para sa mga programa ng tulong medikal. Ngunit paano kung ang ilan sa mga pondong ito ay napupunta sa maling kamay dahil sa kapabayaan at kakulangan sa mahigpit na proseso? Ito ang realidad na kinaharap sa kaso ng Delos Santos v. Commission on Audit, kung saan pinanagot ng Korte Suprema ang ilang opisyal ng ospital dahil sa kapabayaan sa paghawak ng pondo publiko.

Sa kasong ito, ang Commission on Audit (COA) ay nag-isyu ng Notice of Disallowance (ND) para sa P3,386,697.10 na pondo na ginamit para sa isang programang medikal dahil sa mga kahina-hinalang transaksyon at pekeng reseta. Ang pangunahing tanong dito ay: Tama ba ang COA sa pagpapanagot sa mga opisyal ng ospital na sangkot sa pag-apruba at pagproseso ng mga bayarin?

LEGAL NA KONTEKSTO: ANG KAPANGYARIHAN NG COA AT PANANAGUTAN NG OPISYAL NG GOBYERNO

Ang Commission on Audit (COA) ay isang constitutional body na may malawak na kapangyarihan sa pag-audit ng lahat ng ahensya ng gobyerno, kabilang ang mga ospital at iba pang institusyon na tumatanggap ng pondo publiko. Ayon sa Konstitusyon at sa Government Auditing Code of the Philippines (Presidential Decree No. 1445), may mandato ang COA na tiyakin na ang lahat ng pondo ng gobyerno ay ginagamit nang wasto, legal, at epektibo.

Ang kapangyarihan ng COA ay hindi lamang limitado sa pagtukoy kung may iregularidad sa paggastos. Kasama rin dito ang kapangyarihang mag-isyu ng “disallowance” kung mapatunayang may ilegal o hindi nararapat na paggastos ng pondo publiko. Kapag nag-isyu ang COA ng disallowance, ang mga opisyal na responsable o may partisipasyon sa transaksyong ito ay maaaring panagutin na personal na magbayad muli sa gobyerno ng halagang dinisallow.

Mahalagang tandaan ang Section 104 ng Government Auditing Code na nagsasaad:

“Section 104. Records and reports required by primarily responsible officers. The head of any agency or instrumentality of the national government or any government-owned or controlled corporation and any other self-governing board or commission of the government shall exercise the diligence of a good father of a family in supervising accountable officers under his control to prevent the incurrence of loss of government funds or property, otherwise he shall be jointly and solidarily liable with the person primarily accountable therefore. x x x.”

Ito ay nagpapahiwatig na ang mga pinuno ng ahensya ng gobyerno ay may tungkuling maging mapagbantay at masiguro na ang mga pondo ay pinangangalagaan at ginagamit nang tama. Kung hindi nila magagawa ito dahil sa kapabayaan, maaari silang personal na panagutin sa mga pagkalugi.

Bukod pa rito, ang Section 16 ng 2009 Rules and Regulations on Settlement of Accounts, na nakapaloob sa COA Circular No. 2009-006, ay naglilinaw kung paano tinutukoy ang pananagutan ng mga opisyal:

“Section 16. Determination of Persons Responsible/Liable.

Section 16.1 The Liability of public officers and other persons for audit disallowances/charges shall be determined on the basis of (a) the nature of the disallowance/charge; (b) the duties and responsibilities or obligations of officers/employees concerned; (c) the extent of their participation in the disallowed/charged transaction; and (d) the amount of damage or loss to the government, thus:

16.1.1 Public officers who are custodians of government funds shall be liable for their failure to ensure that such funds are safely guarded loss or damage; that they are expended, utilized, disposed of or transferred in accordance with law and regulations, and on the basis of prescribed documents and necessary records.

16.1.2 Public officers who certify as to the necessity, legality and availability of funds or adequacy of documents shall be liable according to their respective certifications.

16.1.3 Public officers who approve or authorize expenditures shall be held liable for losses arising out of their negligence or failure to exercise the diligence of a good father of a family.”

Ang mga probisyong ito ay nagtatakda ng malinaw na pamantayan para sa pananagutan ng mga opisyal ng gobyerno sa paghawak ng pondo publiko. Hindi sapat ang sabihing “wala akong alam” o “nagtiwala lang ako.” Ang tungkulin ng isang opisyal ay ang maging aktibo at masiguro na sinusunod ang mga regulasyon at ang pondo ay ginagamit para sa tamang layunin.

PAGBUKAS NG KASO: DELOS SANTOS VS. COA

Ang kaso ay nagsimula nang magkaroon ng Memorandum of Agreement (MOA) sa pagitan ni Congressman Antonio Cuenco at ng Vicente Sotto Memorial Medical Center (VSMMC) para sa isang programang medikal na tinawag na Tony N’ Tommy (TNT) Health Program. Mula sa Priority Development Assistance Fund (PDAF) ni Congressman Cuenco, P1,500,000.00 ang inilaan para sa programa, na naglalayong magbigay ng tulong medikal sa mga indigent patient.

Sa ilalim ng MOA, ang VSMMC ang magiging custodian ng pondo at magbabayad para sa mga gamot at serbisyong medikal ng mga pasyenteng irerekomenda ni Congressman Cuenco. Ngunit dito na nagsimula ang problema. Lumabas sa audit na maraming pekeng reseta at referral slip ang ginamit para makakuha ng gamot mula sa programa. Ang Special Audit Team (SAT) ng COA ay natuklasan ang mga sumusunod:

• 133 pekeng reseta para sa anti-rabies vaccines na nagkakahalaga ng P3,345,515.75.
• 46 pekeng reseta para sa iba pang gamot na nagkakahalaga ng P695,410.10.
• 25 reseta na hindi pa bayad na nagkakahalaga ng P602,063.50.

Ang imbestigasyon ay nagpapakita na maraming pasyente ay hindi naman talaga umiiral o hindi tumanggap ng gamot. Peke rin ang mga pirma ng mga doktor sa reseta. Ang proseso ng pag-apruba ng mga bayarin ay hindi rin sumusunod sa mga regulasyon.

Dahil dito, nag-isyu ang COA ng Notice of Disallowance (ND) No. 2008-09-01 na nagdidisallow sa P3,386,697.10 na pondo at pinapanagot ang ilang opisyal ng VSMMC, kabilang sina Filomena G. Delos Santos (Medical Center Chief), Josefa A. Bacaltos (Chief Administrative Officer), Nelanie A. Antoni (Chief Pharmacist), at Maureen A. Bien (Hospital Accountant).

Umapela ang mga opisyal sa COA Commission Proper, ngunit ibinasura ito at kinumpirma ang kanilang solidary liability. Kaya naman, umakyat sila sa Korte Suprema sa pamamagitan ng Petition for Certiorari, na sinasabing nagkamali ang COA ng grave abuse of discretion.

ANG DESISYON NG KORTE SUPREMA: KAPABAYAAN, HINDI KAWALAN NG MALISYA, ANG PUNTOS

Ibinasura ng Korte Suprema ang petisyon ng mga opisyal ng VSMMC at kinatigan ang COA. Ayon sa Korte, walang grave abuse of discretion na ginawa ang COA sa pagpapanagot sa mga petisyoner. Binigyang-diin ng Korte Suprema ang tungkulin ng VSMMC, bilang partido sa MOA, na pangalagaan ang pondo at tiyakin na ang programa ay ipinapatupad nang naaayon sa batas at regulasyon.

Sinabi ng Korte:

“The CoA correctly pointed out that VSMMC, through its officials, should have been deeply involved in the implementation of the TNT Program as the hospital is a party to the MOA and, as such, has acted as custodian and disbursing agency of Cuenco’s PDAF.”

Dagdag pa rito, binigyang-diin ng Korte na hindi sapat na depensa ang pag-aangkin ng good faith o kawalan ng malisya. Kahit walang intensyong magnakaw o gumawa ng masama, kung nagpabaya ang isang opisyal sa kanyang tungkulin at nagresulta ito sa pagkalugi ng pondo publiko, mananagot pa rin siya.

“Jurisprudence holds that, absent any showing of bad faith and malice, there is a presumption of regularity in the performance of official duties. However, this presumption must fail in the presence of an explicit rule that was violated.”

Sa kasong ito, napatunayan na nagpabaya ang mga opisyal ng VSMMC sa pagpapatupad ng TNT Program. Hindi nila sinigurado na may sapat na internal control system para maiwasan ang pandaraya. Pinabayaan nilang mangyari ang mga iregularidad dahil sa kakulangan ng monitoring at pagbabantay. Kaya naman, tama lamang na panagutin sila sa disallowed amount.

PRAKTIKAL NA IMPLIKASYON: ARAL PARA SA MGA OPISYAL NG GOBYERNO

Ang kasong Delos Santos v. COA ay isang malinaw na paalala sa lahat ng opisyal ng gobyerno tungkol sa kanilang pananagutan sa paghawak ng pondo publiko. Hindi sapat ang maging maayos lamang; kailangan ding maging mapagbantay, masipag, at sumunod sa lahat ng regulasyon.

Mga Pangunahing Aral:

• Mahigpit na Internal Control: Kailangan ng matibay na sistema ng internal control sa lahat ng ahensya ng gobyerno para maiwasan ang iregularidad at pandaraya. Kabilang dito ang maayos na proseso ng pag-apruba, dokumentasyon, at monitoring.
• Due Diligence: Ang mga opisyal ay dapat magpakita ng “diligence of a good father of a family” sa pagbabantay ng pondo publiko. Hindi sapat ang magtiwala lang; kailangang mag-verify, mag-imbestiga, at maging aktibo sa pagtitiyak na tama ang lahat ng transaksyon.
• Pananagutan Kahit Walang Malisya: Hindi depensa ang good faith o kawalan ng malisya. Kung nagpabaya sa tungkulin at nagresulta ito sa pagkalugi ng pondo publiko, mananagot pa rin ang opisyal.
• Pagsunod sa Regulasyon: Mahalagang sundin ang lahat ng batas, regulasyon, at circular ng COA tungkol sa paggastos ng pondo publiko. Ang hindi pagsunod dito ay maaaring magresulta sa disallowance at personal na pananagutan.

Para sa mga negosyo at indibidwal na nakikipagtransaksyon sa gobyerno, mahalaga ring masiguro na ang lahat ng proseso ay legal at sumusunod sa regulasyon. Ang pakikipagtulungan sa mga ahensya ng gobyerno na may mahinang sistema ay maaaring magdulot ng problema sa hinaharap.

MGA KARANIWANG TANONG (FAQ)

Tanong 1: Ano ang COA Disallowance?
Sagot: Ang COA Disallowance ay isang notice mula sa Commission on Audit na nagsasaad na may iregular o ilegal na paggastos ng pondo publiko. Ito ay nangangahulugan na ang halagang dinisallow ay dapat ibalik sa gobyerno.

Tanong 2: Sino ang mananagot sa COA Disallowance?
Sagot: Ang mga opisyal na may partisipasyon sa transaksyong dinisallow ay maaaring panagutin. Kabilang dito ang mga nag-apruba, nag-certify, at mga custodian ng pondo. Ang pananagutan ay maaaring solidary, ibig sabihin, lahat ng sangkot ay maaaring panagutin para sa buong halaga ng disallowance.

Tanong 3: Paano maiiwasan ang COA Disallowance?
Sagot: Upang maiwasan ang disallowance, mahalagang sundin ang lahat ng batas, regulasyon, at circular ng COA tungkol sa paggastos ng pondo publiko. Kailangan ding magkaroon ng mahigpit na internal control system at magpakita ng due diligence sa lahat ng transaksyon.

Tanong 4: Ano ang dapat gawin kung makatanggap ng Notice of Disallowance?
Sagot: Kung makatanggap ng ND, mahalagang kumonsulta agad sa abogado na eksperto sa COA disallowance. Mayroon kang legal na karapatang umapela sa COA at sa Korte Suprema kung kinakailangan. Mahalagang maghain ng apela sa loob ng takdang panahon.

Tanong 5: May depensa ba laban sa COA Disallowance?
Sagot: Oo, may mga depensa laban sa disallowance. Kabilang dito ang pagpapakita na ang transaksyon ay legal at nararapat, o na walang kapabayaan sa panig ng opisyal. Ngunit kailangan itong patunayan sa pamamagitan ng ebidensya at legal na argumento.

Eksperto ang ASG Law sa mga usapin ng pananagutan ng opisyal ng gobyerno at COA disallowances. Kung ikaw ay nahaharap sa ganitong problema, huwag mag-atubiling kumonsulta sa amin. Para sa konsultasyon, makipag-ugnayan dito o sumulat sa hello@asglawpartners.com.

---

Source: Supreme Court E-Library
This page was dynamically generated
by the E-Library Content Management System (E-LibCMS)