Sa desisyon ng Korte Suprema sa kasong Santos v. Santos, nilinaw ang mga limitasyon sa pagbibigay ng donasyon sa pagitan ng mga mag-asawa at kung paano ito nakakaapekto sa pamana. Ipinunto ng Korte na ang donasyon sa pagitan ng mag-asawa ay invalid maliban na lang kung ito’y “moderate gifts” sa mga importanteng okasyon. Higit pa rito, binigyang-diin ng Korte na ang ari-arian na nakuha sa pamamagitan ng “onerous title” (may kabayaran) sa panahon ng kasal ay bahagi ng absolute community property at kailangang hatiin sa mga tagapagmana.

Kasunduan ng Pagkakaloob Pala: Donasyon nga ba o Bayad Utang?

Ang kaso ay nagsimula sa hindi pagkakasundo sa pagitan ni Maria D. Santos, ang pangalawang asawa ni Jose Santos, at ng mga anak ni Jose sa kanyang unang kasal. Matapos mamatay si Jose, inakyat ng mga anak niya sa unang kasal na sila ay may karapatan sa parte ng lupang donasyon na tinanggap ni Jose mula sa pamilyang Gaspar bilang “disturbance compensation” dahil sa kanyang pagiging tenant sa lupa. Kinuwestiyon nila ang Kasulatan ng Pagkakaloob Pala na ginawa ni Jose kung saan ibinigay niya ang bahagi ng lupa kay Maria. Ito ang nagtulak sa isyu kung ang lupang ito ay parte ba ng absolute community property ng mag-asawang Jose at Maria, at kung sino ang mga lehitimong tagapagmana nito.

Sa gitna ng usapin, mahalagang linawin ang mga prinsipyo ng batas kaugnay ng donasyon at absolute community property. Ayon sa Article 87 ng Family Code,

ang bawat donasyon o pagbibigay ng gratuitous advantage, direkta man o hindi direkta, sa pagitan ng mga mag-asawa sa panahon ng kasal ay invalid, maliban sa “moderate gifts” na ibinibigay sa okasyon ng anumang family rejoicing.

Samakatuwid, ipinagbabawal ang malaking donasyon sa pagitan ng mag-asawa para protektahan ang interes ng mga tagapagmana at creditors.

Para malaman kung tama ang ginawang paghahati ng Court of Appeals, kinailangan munang tukuyin ng Korte Suprema kung ang lupang natanggap ni Jose mula sa pamilyang Gaspar ay nakuha niya sa pamamagitan ng “gratuitous title” (walang kabayaran) o “onerous title” (may kabayaran). Bagamat may mga dokumentong nagsasabing donasyon ang paglipat ng lupa, sinuri ng Korte ang intensyon ng mga partido at ang mga pangyayari. Napag-alaman na ang lupang ito ay ibinigay bilang kabayaran sa karapatan ni Jose bilang tenant, kaya maituturing itong “onerous title.”

Dahil dito, hindi ito pasok sa mga ari-arian na eksklusibong maituturing na sariling pag-aari ng isang asawa sa ilalim ng absolute community property regime. Ang absolute community property ay binubuo ng lahat ng ari-arian na pagmamay-ari ng mag-asawa sa panahon ng kasal o nakuha pagkatapos nito. May mga ari-arian na exempted dito gaya ng ari-ariang nakuha sa pamamagitan ng “gratuitous title.” Sa kasong ito, dahil kabayaran ang lupang natanggap ni Jose, bahagi ito ng kanilang absolute community property.

Kaya naman, napagdesisyunan ng Korte Suprema na ang hatian ng lupa ay dapat ayusin ayon sa mga tuntunin ng pamana. Ayon sa batas, ang asawang nabubuhay ay may parehong parte sa mana tulad ng bawat anak. Dahil may walong anak si Jose, kabilang sina Nestor, Milagros, at Ruben na namatay na, ang kanilang mga anak ay may karapatan sa mana sa pamamagitan ng right of representation.

Dahil sa mga nabanggit, ang Korte Suprema ay nagbigay ng mga sumusunod na direktiba. Una, si Maria D. Santos ay may-ari ng kalahating bahagi ng lupa bilang kanyang share sa absolute community property. Pangalawa, si Maria kasama ang mga anak ni Jose na sina Zenaida, Edgardo, Corazon, Armando, Sonia, at ang mga anak nina Nestor, Milagros, at Ruben ay dapat hatiin ang natitirang kalahati ng lupa. Pangatlo, ang mga anak nina Nestor, Milagros, at Ruben ay mamanahin ang parte ng kanilang magulang sa pamamagitan ng right of representation.

FAQs

Ano ang pangunahing isyu sa kasong ito?	Ang pangunahing isyu ay kung ang lupang natanggap ni Jose Santos ay bahagi ng absolute community property nila ni Maria, at kung sino ang mga tagapagmana nito.
Ano ang “gratuitous title”?	Ang “gratuitous title” ay ang pagkuha ng ari-arian nang walang kabayaran, tulad ng donasyon o pamana. Ito ay iba sa “onerous title” kung saan may ibinayad o isinakripisyo upang makuha ang ari-arian.
Ano ang “absolute community property”?	Ito ay ang sistema ng ari-arian sa pagitan ng mag-asawa kung saan lahat ng kanilang ari-arian sa panahon ng kasal ay pagmamay-ari nilang pareho, maliban sa ilang eksepsyon na itinakda ng batas.
Bakit pinagbawalan ang donasyon sa pagitan ng mag-asawa?	Para protektahan ang mga karapatan ng mga tagapagmana at creditors. Ang malaking donasyon ay maaring magresulta sa pagkawala ng ari-arian na dapat sana ay mapunta sa mga tagapagmana o magamit para bayaran ang mga utang.
Ano ang “right of representation”?	Ito ay ang karapatan ng mga anak ng isang namatay na tagapagmana na humalili sa kanyang pwesto at makuha ang kanyang dapat sanang parte sa mana.
Ano ang sinabi ng Korte Suprema tungkol sa Kasulatan ng Pagkakaloob Pala?	Napag-desisyonan ng Korte Suprema na ang Kasulatan ng Pagkakaloob Pala ay invalid, ngunit hindi ito nangangahulugan na hindi entitled si Maria sa hatian ng absolute community property.
Paano hahatiin ang lupa sa kasong ito?	Si Maria ay may-ari ng kalahating bahagi ng lupa bilang kanyang share sa absolute community property. Ang natitirang kalahati ay hahatiin sa pagitan ni Maria at ng mga anak ni Jose sa unang kasal at sa mga anak ng mga namatay na anak niya.
Ano ang dapat gawin kung may hindi pagkakasundo sa pamana?	Maghain ng kaso sa korte upang malutas ang hindi pagkakasundo at matiyak na ang pamana ay hahatiin ayon sa batas.

Ang kasong ito ay nagpapaalala sa atin na ang batas ng pamana ay komplikado at nangangailangan ng masusing pag-aaral. Mahalaga na kumunsulta sa abogado upang matiyak na ang ating mga karapatan ay protektado at ang ari-arian ay hahatiin nang naaayon sa batas.

For inquiries regarding the application of this ruling to specific circumstances, please contact ASG Law through contact or via email at frontdesk@asglawpartners.com.

Disclaimer: This analysis is provided for informational purposes only and does not constitute legal advice. For specific legal guidance tailored to your situation, please consult with a qualified attorney.
Source: Edgardo Santos, et al. vs. Maria D. Santos, G.R No. 250774, June 16, 2021